God verschijnt aan Abraham te Sichem
Nicolaes Moeyaert, 1628
RMCC s23

Abraham knielt neer als God plotseling tot hem spreekt en hem en zijn familie het land Kanaän belooft. De personen lijken levensecht. Het zijn de katholieke schilder Moeyaert en zijn familie. Hij is de wijzende man met het ontblote bovenlijf. Zijn vrouw, kinderen en andere familieleden vergezellen hem. De koeien verwijzen naar de activiteiten van zijn familieleden. Zij verkochten kaas en boter.
Moeyaert hoort bij de groep schilders die de onmiddellijke voorlopers van Rembrandt zijn. Zij schilderen kleurige historiestukken.

zaaltekst tentoonstelling

Rembrandt en de Gouden Eeuw

2018

Niet in het museum te zien

RMCC s23

schildering

God verschijnt aan Abraham in Sichem Abraham vertrekt met zijn familie uit Charan om naar Kanaän te gaan. Bij Sichem aangekomen verschijnt God – hier weergegeven als een lichtstraal – aan Abraham. Hij belooft hem het land Kanaän.

Nicolaes Moeyaert (schilder)

1628

olieverf, doek

overdracht (Dit werk is na de Tweede Wereldoorlog uit Duitsland gerecupereerd, is onder beheer van de Nederlandse Staat gesteld en is in afwachting van restitutie aan de rechtmatige eigenaren of hun erfgenamen.)

2010-02-01

Gesigneerd en gedateerd op de steen rechtsonder: CL(ineen) Mooyaert f / 1628. In de groep figuren rondom de neerknielende Abraham heeft de schilder waarschijnlijk zichzelf en zijn familie als gehistorieerde portretten afgebeeld.

In een bergachtig landschap, gestoffeerd met bosschages en ruïnes waarin exotische vogels, met in het verschiet een stad, zijn Abraham en Lot met hun volk en vee juist vanuit Ur aangekomen in het land Kanaän bij Sichem.
Weergegeven is het moment waarop Jahweh's stem (gesymboliseerd door uit de linkerbovenhoek komende lichtstralen) tot de neerknielende Abraham klinkt met de belofte dit land Kanaän aan zijn nageslacht te zullen geven (Genesis 12:6-7). Achter Abraham diens vrouw Sara, met gevouwen handen en gezeten op een ezel, daarnaast een heftig gesticulerende baardige man, waarschijnlijk Lot. Ter weerszijden van Sara twee vrouwen, naar het centrum toe twee als herders afgebeelde jongemannen, en een oudere vrouw en man. Het rechterbeeldvlak wordt beheerst door een gezinsgroep bestaande uit een man en een vrouw echtpaar met vier kinderen. Tussen beiden in een in het zwart geklede oudere man. Aan de rechterbeeldrand een jonge man op een appelschimmel. Op de midden- en linkervoorgrond twee runderen, drie schapen, een geit en een hond.

Claes Moeyaert schilderde dit thema zeker vijf keer, namelijk vóór 1624, rond 1624, 1628 (gedateerd), 1637 (gedateerd) en rond 1639; in drie gevallen vertoont de figuur van Abraham onderlinge overeenkomst. Het doek uit 1628 onderscheidt zich daarbij zowel door het grote aantal afgebeelde figuren en hun vaak portretmatige weergave, welk laatste aspect reeds in 1887 door Bode onderkend werd. Het merendeel van de in totaal 23 afgebeelde figuren vertoont inderdaad uitgesproken portretmatige trekken. In oorsprong stamt de compositie in hoofdlijn van een werk van Moeyaerts vermoedelijke leermeester Pieter Lastman, getuige de directe overeenkomst in beeldopbouw tussen de twee vroegste versies en met name het schilderij van Lastman met hetzelfde thema uit 1614 (Hermitage, St. Petersburg). De compositie is in lijn met de stijl der 'prae-rembrandtisten'uit de twintiger jaren, getuige de kleurigheid en het schuin in het verschiet verlopende landschap, beide elementen verbonden met Lastman. Een prominente plaats binnen de compositie wordt toebedeeld aan het door Abraham meegevoerde vee, waarvan twee runderen, drie schapen en een geit op de voorgrond zijn weergegeven. Een opvallend aspect in vergelijking met de twee oudere versies is de grote, zelfs monumentale aandacht die de weergave van het vee heeft gekregen.
Met behulp van het oeuvre-overzicht door Tümpel kan worden vastgesteld dat de schilder tot in de veertiger jaren diermotieven (soms in spiegelbeeld) zal blijven ontlenen aan dit schilderij, dat hij kennelijk in eigen bezit heeft gehouden. Een voor de hand liggende reden daarvoor kan zijn geweest dat hij zichzelf met zijn familie (vrouw, kinderen, ouders, broers, zusters; allen bekend uit de studie van Dudok van Heel) als portrait historié heeft afgebeeld. De schilder zou dan moeten zijn afgebeeld als de gebarende man ter rechterzijde met een kind aan de hand, naast hem zijn vrouw Grietje Claes van Zijl en hun vier kinderen Geertruyd, Cornelis, Claes en Dirck. Direct links van de schilder zijn vader Cornelis Jobsz en zijn stiefmoeder Trijntje Douw. Links van de ouders dan nog drie broers en twee zusters van de maker, rechts te paard nog een vierde broer.Een vanwege zijn zwarte kleding afwijkende figuur is afgebeeld tussen de schilder en zijn vrouw. Deze vertoont de trekken van de katholieke geestelijke Stephanus Crachtius (Kampen 1570-1653 Amsterdam), die in 1628 pastoor was van het stadsdeel 'Nieuwe Zijds' waaronder het gezin van Claes Moeyaert ressorteerde. De weergave als portrait historié van een familie binnen het thema 'Abraham met zijn volk te Sichem' staat op zichzelf; gebruikelijk daarentegen is de afbeelding van een familie die naar de prediking van Joannes de Doper luistert. De identificatie van Wittrock (volgens wie figuren als Willem van Oranje (rechts van 'Lot') en Frederik Hendrik (hier als 'Claes Moeyaert') houdt bij gebrek aan gelijkenis geen steek. De bijzondere plaats die Moeyaert heeft ingeruimd voor realistisch weergegeven vee maakt de schilder tot pionier van het Noordnederlandse dierstuk. De schilder spelt zijn naam op documenten meestal als Moyaert (Dudok van Heel), signeert zijn schilderijen eveneens geregeld aldus, evenwel iets vaker met 'Moeyaert' zoals ook op dit schilderij.

Van Antwerpen naar Amsterdam : schilderkunst uit de zestiende en zeventiende eeuw  (Micha Leeflang), 2023, cat. 68, p. 316, afb.From Antwerp to Amsterdam : painting from the sixteenth and seventeenth centuries  (Micha Leeflang), 2023, cat. 68, p. 316, afb.Rembrandt and Amsterdam portraiture, 1590-1670  (Norbert Middelkoop), 2020, p. 124; p. 127, cat. nr. 27, afb.Schutters, gildebroeders, regenten en regentessen : het Amsterdamse corporatiestuk 1525 -1850, deel 2  (Norbert Middelkoop), 2019, p. 572, afb.Beeltenissen van bestuurders en burgers als bijbelfiguren : het bijbelse portrait historié in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden van de zestiende en zeventiende eeuw  (Rudie van Leeuwen), 2018, p. 780, afb. 8.1, p. 867, afb. 8.1Rembrandt's rivals : history painting in Amsterdam, 1630-1650  (Eric Jan Sluijter), 2014, p. 170, afb. III-44Vormen van verdraagzaamheid : religieuze (in)tolerantie in de Gouden Eeuw  (Xander van Eck), 2013, p. 59, afb. 37Traits of tolerance : religious tolerance in the Golden Age  (Xander van Eck), 2013, p. 59, afb. 37Van Amsterdamse burgers tot Europese aristocraten : hun geschiedenis en hun portretten : de Heijnen-maagschap 1400-1800, band I en II  (Sebastien Dudok van Heel), 2008, p. 113-114, afb. XXXIGod in beeld  (Casper Staal), 2007, p. 172, afb. 17Rembrandt et la Nouvelle Jérusalem : juifs et chrétiens à Amsterdam au Siècle d’Or  (Laurence Sigal-Klagsbald), 2007, p. 260, afb.De jonge Rembrandt onder tijdgenoten : godsdienst en schilderkunst in Leiden en Amsterdam  (Sebastien Dudok van Heel), 2006, p. 281-282, afb. 134, 138, 144Goddelijk geschilderd : honderd meesterwerken van museum Catharijneconvent  (Henri Defoer), 2003, p. 159-161, afb.De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 234, afb.Kopstukken : Amsterdammers geportretteerd 1600/1800  (Norbert Middelkoop), 2002, cat. nr. 8, p. 98Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, p. 153, p. 236 nt. 37Museum Catharijneconvent : een keuze uit de mooiste werken  (Niels H. Koers), 2000, p. 60-61, afb.Kunst met een verhaal : een keuze uit twee musea  (Arno Fafié), 2000, p. 39-42, afb.Een aartsvaderlijk geslacht : Claes Corneliszn Moyaert schildert zijn familie  (Sebastien Dudok van Heel), 1998Geloven in verdraagzaamheid? : voorwerpenlijst  (Tanja Kootte), 1998, nr. 67Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1999  (Niels H. Koers), 1998, afb. week 27Claes Corneliszn Moyaert schildert zijn familie in een historiestuk 'God verschijnt aan Abraham in Sichem'  (Sebastien Dudok van Heel), 19981648 Vrede van Munster : feit en verbeelding  (Jacques Dane), 1998, afb. 69Jeruzalemroute : de betekenis van Jeruzalem voor het christendom aan de hand van een aantal kunstwerken  (Saskia van Haaren), 1995, afb. 17Im Lichte Rembrandts : das Alte Testament im Goldenen Zeitalter der niederländischen Kunst  (Christian Tümpel), 1994, p. 227, cat. nr. 6Painting the Bible in Rembrandt's Holland  (Martin Weyl), 1993, afb. 137Old master paintings : an illustrated summary catalogue , 1992, nr. 1768Route langs 36 topstukken : Museum Het Catharijneconvent Utrecht , 1992, afb. nr. 26Oude Testament in de schilderkunst van de Gouden Eeuw  (Christian Tümpel), 1991, cat. nr. 3, p. 211Bijbelschilderkunst rond Rembrandt  (Robert Schillemans), 1989, cat. nr. 17, p. 81-83 afb.Route langs dertig topstukken : Museum het Catharijneconvent Holland [3e dr. 1989] = Walk along thirty highlights [3de dr. 1989] , 1989, nr. 25, afb.Meesterlijk vee : Nederlandse veeschilders 1600-1900  (C. Boschma), 1988, p. 120-122Rijksmuseum Het Catharijneconvent = State Museum Het Catharijneconvent , 1983, p. 82, afb.Tekst en uitleg [1982]  (Henri Defoer), 1982, p. 72, afb.De schilder Claes Moeyaert en zijn familie  (Sebastien Dudok van Heel), 1976Claes Cornelisz. Moeyaert  (Astrid Tümpel), 1974, p. 144, afb. 207, p. 247-248Abraham's calling : a motif in some paintings by Pieter Lastman and Claes Moeyaert  (Irma Wittrock), 1974, afb. 6Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht , 1973-1976, m.n. 1976

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!