Deze engel is gekleed in liturgische kledij, namelijk een koorkap met een fraaie sluitspeld. Doordat hij op zijn linkerbeen rust, is zijn lichaam iets gebogen. De engel houdt zijn hoofd een beetje schuin en glimlacht. Wordt de kerkganger hierdoor op zijn gemak gesteld? Vanuit het koor in de kerk werd de mis opgedragen door een priester. De engel stond waarschijnlijk in het koor opgesteld, op het altaar of een zuil vlakbij het altaar. Hij was dan goed zichtbaar. Misschien droeg hij een passiewerktuig van Christus of een wierookvat in de hand. Zo was de engel direct betrokken bij de viering van de mis.

voor publicatie

2006

Niet in het museum te zien

ABM bh284

beeld

Engel

onbekend (Utrecht)

1400 - 1429

eikenhout, verf

schenking

1882-09-19

De engel is staande voorgesteld, rustend op zijn linkerbeen, het rechterbeen gebogen. Hij heeft zijn gezicht driekwart naar rechts gewend en houd zijn armen gebogen tegen zijn lichaam. Zijn ovale gelaat met kleine ogen wordt omgeven door wijd uitstaande krullen. Hij staat op een grond die is afgewerkt met zigzaggroeven.

De engel is gekleed in een tot over de voeten vallende albe en een knielange dalmatiek. Om zijn hals een amict. Om zijn schouders ligt een koorkap met koorkapschild en kwast, die op de borst door een agraaf in de vorm van een driepas bijeengehouden wordt.

Polychromie:
Resten van witte grondering. Oranjerood in het haar (bolus?). Ingeponste puntjes in het middenveld van de agraaf. Aan de achterzijde van de koorkap sporen blauw (modern). Groen op het kwastje van de koorkap. Groen en zwart op het grondje. Zwart aan de binnenkant van de koorkap; rood op de rand.

Techniek:
Aan de achterzijde bewerkt. Zigzaggroeven boven op het hoofd. Het stuk is vrij grof bewerkt. De irissen zijn aangeduid. Meerder noesten in het gezicht. Twee noesten in de voorzijde van de dalmatiek en meerdere in de achterzijde. De kern ligt aan de rechterzijde in het werkblok. Op het achterste deel van het standvlak zaag- of beitelsporen.
Werkbanksporen: in het standvlak een rond gat, doorsn. ca. 3 cm, iets taps toelopend, d. ca. 11,5 cm. Boven op het hoofd een klein rond gat, doorsn. ca. 0,7 cm en meerdere ondiepe, ronde deukjes.
Sporen van voormalige bevestiging: in de achterzijde boven in de rug restanten van een grote, gesmede kram. Tussen beide uiteinden van de kram een sleuf waarin twee diepe gaten van een kleinere kram. In de voorrand van de grond drie spijkergaten door-en-door.

Staat:
De krullen op het voorhoofd zijn weggegutst. De plooien op de linkerarm zijn afgegutst (spijkergaatjes in het vlak). Een deel van de plooien op de linkerelleboog is aangezet met enkele spijkertjes en een houten pen. De onderste plooi op de dalmatiek is voorzien van een uitholling (voor een staf?) waarin een spijkergaatje. Het onderste deel van het beeld, met de rand van de albe, lijkt bijgesneden. Ook de grond aan de rechterzijde is bijgewerkt en tevens zijn de plooien van de albe en de koorkap hier afgegutst. Een stukje uit de rand van de koorkap links is afgebroken en weer aangezet. Het voorste deel van het standvlak is teruggezaagd.
Ontbreken: beide handen (waren ingestoken; bij de rechterhand aan de zijkanten twee gaten voor borgpennen en rechts een restant pen; bij de linkerhand aan de bovenzijde een gat met een restant borgpen); beide vleugels (sleuven aanwezig; in beide een gesmede nagel ter borging, in het linkergat een restant van de vleugel).
Afgebroken: twee stukjes van de plooien van de dalmatiek op de buik; een stukje uit de rand van de koorkap links; een gedeelte van de grond rechts (bijgewerkt, zie boven); een stukje uit de grond links vooraan; kleine stukjes van de randen van de kleding. Standvlak: achterrand midden een stukje afgebrokkeld.
Standvlak en beeld zijn licht radiaal gescheurd. Het linkergat in de grond is uitgebroken. In het standvlak vele vierkante gaatjes, deels met restanten van gesmede nagels.

Inv. Rientjes: St. Andreas, 1ste kw. 16de eeuw; later: engel, ca. 1520; later: ca. 1450; later: Gelre-Overkwartier, begin 16de eeuw.

Vogelsang 1911: Noord-Nederland, ca. 1520.
Bouvy 1962: Vermoedelijk Gabriël uit een Annunciatie-groep, Nederrijn, ca. 1430.
Klinckaert 1990: Utrecht, ca. 1430. Verwantschap met Utrechtse beelden voor wat betreft het gezichtstype met het uistaande haar, de spleetvormige ogen en de eerder meewarige en neerslachtige blik. Hij vergelijk het stuk met een iets later te dateren Utrechts pijpaarden Johannesbeeldje (Westfälisches Landesmuseum, Münster; behoort tot een groep van vier apostelen met de inv.nrs. BM 205-208; zie Amsterdam 1980, cat.nr. 29). Op grond van de draperie, die reeds geknakte plooien vertoont, dateert hij het beeld rond 1430.

Van Vlierden: Afgezien van de kleine oogjes, de gelaatsuitdrukking en het wijd uitstaande haar, vertoont het stuk weinig overeenkomst met de Münsterse apostelen. Deze worden bovendien in Amsterdam 1980 gedateerd in de tweede helft van de 15de eeuw.

Van Vlierden: het stuk is heel duidelijk later bijgesneden, vermoedelijk om het te veranderen in een heilige met attribuut, mogelijk een Jozef met leliestaf en kind op linkerarm.

Engelen in de kunst  (Inge Schriemer), 2006, p. 98, afb.Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 83, 88,122, 133, 135, 159, 167, 178, 221, 341, 389, 409Beeldhouwkunst : Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht  (Désiré Bouvy), 1962, cat. nr. 45Holzskulptur in den Niederlanden, 1: das Erzbischöfliche Museum zu Utrecht  (W. Vogelsang), 1911, nr. 128, pl. IXDe Noordnederlandse houtsculptuur uit de periode van de 'Internationale Stijl' in het Rijksmuseum Het Catharijneconvent te Utrecht  (Jan Klinckaert), p. 4-5, afb. 7

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!