Het visioen van Isabella van Hoey
Pieter Fransz. de Grebber, 1635
Utrecht, Museum Catharijneconvent

Fel licht straalt vanaf het kruisbeeld op Isabella. Onder het beeld staat een tabernakel, de bergplaats voor het heilig sacrament, de hostie. Volgens de overlevering kreeg de middeleeuwse begijn Isabella van Hoey een visioen waarin ze de kracht van het heilig sacrament en de liefde van God ervoer. Ze was een voorbeeld voor de Haarlemse begijnen. Pieter de Grebber, die op het Haarlemse begijnhof woonde, schilderde Isabella’s mystieke ervaring.

zaaltekst tentoonstelling

Allemaal wonderen

2020

Niet in het museum te zien

BMH s8

schildering

Gentse begijn Matteken wordt toegesproken door een kruisbeeld

Pieter Fransz. de Grebber (schilder)

1635

paneel, olieverf

bruikleen

1869-04-01

Uit cat. Utrecht 2002: Gemonogrammeerd en gedateerd linksonder op de witte altaardwaal: P.DG (DG ineen) / Ao / 1635.

In een vertrek bevindt zich een in driekwart-figuur weergegeven, deftig geklede begijn, boven wier hoofd een vage aureool zichtbaar is. Met eerbiedig geheven handen blikt zij op naar een houten crucifix dat op een altaar staat opgesteld. Vanaf dit kruisbeeld, dat op een aparte, beklede verhoging is geplaatst, gaan er stralen in de richting van de begijn die (afgaande op de hoogte van de altaartafel) is neergeknield. Op de altaardwaal een aan de zijkant afhangend gebedsnoer, met rechts naast het kruisje de signatuur PDG (DG in ligatuur) met daaronder de datering 1635. Tussen de linker- en rechterhelft van de voorstelling bestaat een opvallend licht-donker contrast.

Over de identiteit van de voorgestelde bestond lange tijd onzekerheid. De ontdekker van het paneel J.J. Graaf zag er eerst een begijn of klop in, en met name dan de Haarlemse klop Catharina (Trijn) Oly, dit nu mede in de veronderstelling dat het schilderij afkomstig was uit de Haarlemse kloppenschuilkerk St. Bernardus in de Hoek (Gids Bisschoppelijk Museum Haarlem, eerste druk, 1878, no. 500). Die mening herzag Graaf (Gids Bisschoppelijk Museum Haarlem, vierde druk, 1900, no. 500). Nu heette de voorstelling die van een klop dan wel een begijn, en de herkomst de schuilkerk op het begijnhof. Vanaf 1948 (Sint Bavo Tentoonstelling Bisschoppelijk Museum Haarlem) gold de voorgestelde steeds als 'begijn'. In 1978 werd geopperd dat de begijn Neeltje Cornelis van Heemskerk afgebeeld zou kunnen zijn. Tussen 1979 en 1996 hing het schilderij in de opstelling van het Catharijneconvent als afbeelding van de Delftse begijn Geertruyd van Oosten. Dit gebeurde vanwege de opgeheven handen in combinatie met de stralen die uitgaan van het kruisbeeld, samen in verband gebracht met Geertruyds stigmatisatie. De identificatie als de Gentse begijn Matteken die wordt toegesproken door een wonderdadig kruisbeeld berust op een verhaal uit de 'Vita S. Beggae' door de Leuvense abt Joseph Geldorph van Rijckel uit 1631. Dit boek (bibliotheek Catharijneconvent Utrecht BMH/St. Jozef no. 101) ontving de pastoor van het Haarlems begijnhof, Jan Albert Ban, direct van de schrijver ten geschenke. Waarschijnlijk gaf diezelfde Ban aan Pieter de Grebber (een goede kennis van hem, vanaf 1634 op het Haarlems begijnhof woonachtig) in 1635 de opdracht tot dit schilderij. Dit moet dan gebeurd zijn na terugkeer van pastoor Ban uit Gent die op 1 oktober 1635 het feest van St. Bavo met het kapittel aldaar had meegevierd. In Gent kan Ban tijdens dit verblijf het Groot-Begijnhof hebben bezocht, alsmede het daar bewaarde, wonderdadig geachte 'Mattekenskruis' en het graf van de legendarische Gentse begijn, die in de tweede helft van de 15de eeuw zou hebben geleefd.
Toevoeging februari 2009 door Tanja Kootte: Over de identiteit is nog steeds discussie. Evelyne Verheggen pleit in haar proefschrift voor een identificatie als de begijn Isabella van Hoey. Xander van Eck (2008) volgt noch Dirkse noch Verheggen: hij geeft het werk in zijn Clandestine Splendour toch weer de titel "Vrouwelijke heilige in extase'.

Van Antwerpen naar Amsterdam : schilderkunst uit de zestiende en zeventiende eeuw  (Micha Leeflang), 2023, cat. 74, p. 342, afb.From Antwerp to Amsterdam : painting from the sixteenth and seventeenth centuries  (Micha Leeflang), 2023, cat. 74, p. 342, afb.Die Beginen : im Europäischen vergleich  (Paul Marchal), 2020, p. 184, afb.Allemaal Wonderen  (Maartje de Jong), 2020, p. 21, afb.2000 jaar Nederlanders en hun mystieke beleving  (Charles Caspers), 2009, voorzijdeClandestine Splendor : Paintings for the Catholic Church in the Dutch Republic  (Xander van Eck), 2008, p. 6, 94-95, afb.Beelden voor passie en hartstocht : bid- en devotieprenten in de Noordelijke Nederlanden, 17de en 18de eeuw  (Evelyne Verheggen), 2006, p. 69-70, afb.Een kwijnend bisdom nieuw leven ingeblazen : Pieter de Grebber en het Haarlems kapittel  (Xander van Eck), 2004, p. 262, afb.Goddelijk geschilderd : honderd meesterwerken van museum Catharijneconvent  (Henri Defoer), 2003, p. 18, 175-177, afb.De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 13,14,16,202, afb.Dwarsliggers in naam van god : mystici van Hadewych tot Hillesum  (Arjan Broers), 2002, p. 70Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, afb. omslag, 110, kleurenafb. p. 78De rijkdom aan inzichten van Paul Dirkse  (Xander van Eck), 2001, afb.De identiteit van de onbekende begijn van Pieter de Grebber  (Paul Dirkse), 1995Twee heren geestelijken aan de wieg van een kerkelijk museum  (Paul Dirkse), 1995, p. 10De Aanbidding der herders van Pieter de Grebber en het daarop afgebeelde 'Gloria'  (Paul Dirkse), 1994, p. 18, nt. 12Crown & Mitre : Religion & Society in Northern Europe since the Reformation  (Nigel Yates), 1992Route langs dertig topstukken : Museum het Catharijneconvent Holland [3e dr. 1989] = Walk along thirty highlights [3de dr. 1989] , 1989, nr. 22Rijksmuseum Het Catharijneconvent = State Museum Het Catharijneconvent , 1983, p. 93, afb.Tekst en uitleg [1982]  (Henri Defoer), 1982, p. 69, afb.Tekst en uitleg [1979] , 1979, p. 71, afb.Pieter de Grebber : Haarlems schilder tussen begijnen, kloppen en pastoors  (Paul Dirkse), 1978Kunstschatten uit het bisschoppelijk museum van Haarlem in het aartsbisschoppelijk museum Utrecht  (Jan Verspaandonk), 1967, cat. nr. 14Kunst uit kerkelijke musea in Nederland  (H.J.A.M. van Haaren), 1963, cat. nr. 23Verkorte gids in het Bisschoppelijk Museum voor kerkelijke oudheid, kunst en geschiedenis vooral van Nederland en meer byzonder van het Haarlemsche Bisdom te Haarlem, St. Jansstraat 79 [1923] , 1923, p. 36, cat. nr. 293Gids in het Bisschoppelijk Museum voor kerkelijke oudheid, kunst en geschiedenis, vooral van Nederland en meer bijzonder van het Haarlemsche bisdom te Haarlem, St. Jansstraat No. 79 [1913]  (Jacobus Joannes Graaf), 1913, p. 195, cat. nr. 293Gids in het Bisschoppelijk Museum voor kerkelijke oudheid, kunst en geschiedenis, vooral van Nederland en meer bijzonder van het Haarlemsche bisdom te Haarlem, St. Jansstraat No. 79 [1900]  (Jacobus Joannes Graaf), 1900, p. 72, cat. nr. 500Gids in het Bisschoppelijk Museum voor kerkelijke oudheid, kunst en geschiedenis, vooral van Nederland en meer bijzonder van het Haarlemsche bisdom te Haarlem, Kruisweg No. 59 [1888]  (Jacobus Joannes Graaf), 1888, p. 92, cat. nr. 500Gids in het Bisschoppelijk Museum voor kerkelijke oudheid, kunst en geschiedenis, vooral van Nederland en meer bijzonder van het Haarlemsche bisdom te Haarlem Kruisweg No. 59 [1878] , 1878, p. 68, cat. nr. 500Geertruide van Oosten  (Joseph Alberdingk Thijm), p. 23-60Haerlem jaarboek 

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!