Tekst
Veronica toont de zweetdoek
Utrecht?, ca. 1475
ABM bh580
De heilige Veronica toont de doek aan twee vrouwen, die vol ontzag hun handen ineenslaan. Met de close-up uitbeelding van Christus’ gelaat op de doek kunnen leed, pijn, rimpels en wonden op een confronterende wijze worden verbeeld. De emotie van de toeschouwer wordt hiermee opgeroepen. In de veertiende en vijftiende eeuw, toen Christus’ lijdensweg volop in de aandacht stond, bereikte de verering van Veronica haar hoogtepunt.
soort tekst
zaaltekst tentoonstelling
voor tentoonstelling
Pasen 2012
geschreven in
2012
Huidige locatie
Niet in het museum te zien
Objectnummer
ABM bh580
Objectnaam
beeld, retabel, fragment
Titel
Veronica toont de zweetdoek aan twee vrouwen
Vervaardiger
onbekend (Utrecht) plaats vervaardiging onzeker
Datering
ca. 1475
Materiaal
eikenhout, verf
Afmetingen
Verwervingsmethode
aankoop
Verwervingsdatum
1964
Beschrijving
Veronica zit links op de voorgrond en toont de doek met de beeltenis van Christus' gelaat aan twee vrouwen. Zij is driekwart naar rechts gewend en houdt de doek met beide handen voor zich op, terwijl zij erop neer kijkt. Tegenover haar, rechts op de voorgrond en driekwart naar rechts gewend, zit één der twee vrouwen. Zij heeft haar beide handen om haar opgetrokken rechterknie geslagen. Tussen hen in bevindt zich, iets meer naar achteren en aanmerkelijk kleiner afgebeeld, een derde vrouw, die frontaal is afgebeeld. Het is niet duidelijk of zij staat of zit. Haar linkerknie is gebogen. Zij heeft haar handen voor zich gekruist en kijkt naar beneden, naar de doek. De compositie wordt sterk bepaald door de gecompliceerde plooival van de wijde mantels van de beide vrouwen op de voorgrond. Deze neemt de onderste helft van het reliëf in. De mantels vertonen vele, onregelmatige, vrij vlakke, hoekige kreukels en vouwen en bedekken grotendeels de golvende, met zigzaggroeven afgewerkte grond. De gebogen lijnen van enkele pijpplooien accentueren de omtrek van de beide figuren en richten de aandacht op de zweetdoek in het midden van de voorstelling.
Veronica is gekleed in een ruimvallend gewaad. Haar hoofd wordt omsloten door een hoofd- en een kindoek. Haar ruime mantel is over haar hoofd geslagen, valt langs haar rug naar beneden en is over haar schoot gedrapeerd. De vrouw tegenover haar is gekleed in een ruimvallend gewaad met v-hals, waarover een mantel, die haar rug en een deel van haar linkerbeen bedekt. Over haar hoofd hangt een doek met geplisseerde rand en daarover draagt zij een stijve kap. De achterste vrouw heeft een geplisseerde kap op het hoofd, waarover een hoofddoek met geplooide rand die onder haar kin is vastgemaakt. Haar gewaad met v-hals is gegord. In de halsopening is de rechte rand van een onderkleed zichtbaar.
Polychromie:
Resten van meerdere lagen polychromie, meest niet origineel. Resten witte grondering. Rood in meerdere lagen op de mond van de rechter vrouw en van Veronica. Zwart op het haar van Christus (2 lagen), waaronder rood (bolus?). Rest roze incarnaat op de handen van de vrouw rechts. Kleed Veronica: gelig, zwart, roze, groen. Vrouw rechts: kleed en mantel rood, zonder grondering. De verf is diep in het hout gedrongen (modern). Op het kleed restjes lichtblauw. Buiten- en binnenzijde mantel groen en blauwgroen. Vrouw midden: kap wit, kleed groen, in de halsopening roze. Grond: olijfgroen, waarop blauw en wit. Achterkant en zijkanten: op de vrouw rechts purper en hard blauwgroen. Op de vrouw midden groen. In de uitholling een witte afwerking.
Techniek:
Aan de achterzijde sterk uitgehold, hoofd en standvlak uitgezonderd. Brede gutssporen in de uitholling. Hoogreliëf. Gedetailleerd gewerkt (o.a. groefjes langs de oogleden). De kern lag rechts achter het werkblok. Op de vlakke delen van de achterzijde bewerkingssporen van het afvlakken.
Voormalige oorspronkelijke bevestiging (?): twee ronde boorgaten in het standvlak, tot in de uitholling, doorsn. ca. 0,7 cm.
Staat:
Op meerdere plaatsen aangevuld in bijgekleurde, witte substantie (kunsthars?): boven het rechteroog van Veronica; haar rechterhand; rechter hand vrouw midden; mantelplooi vrouw rechts; hoek grond rechts onderaan. Enkele scheuren met hetzelfde materiaal gedicht, o.a. in de voorzijde van Veronica's mantel. In de uitholling rechts een stukje uitgebroken en gefixeerd met spijker.
Afgebroken: achterste deel van de hoek rechts. De neus van Christus is beschadigd. Er is een stukje gebroken uit het gezicht van de vrouw in het midden en een groter deel uit haar hoofddoek en linkerschouder. Twee stukjes uit de uitholling gebroken: boven het aangezette deel en meer naar het midden. Delen van het standvlak uitgebroken bij de scheuren.
Sterk radiaal gescheurd. In het standvlak links en rechts twee metalen krammen om scheuren dicht te houden. Aan de achterzijde in de linker zijkant vier spijkergaten deels met resten van spijkers, bij de bovenste spijker gescheurd. In de achterzijde midden bovenaan drie resten van nagels en een grote, gesmede nagel.
Kleine oppervlaktebeschadigingen van de meest uitstekende delen; deels zwart gekleurd (brandschade?).
Opmerkingen
Het stuk was onderdeel van een altaarretabel, dat een Calvarie als hoofdthema gehad zal hebben.
Schaduwinv.: Zuid-Nederland, ca. 1460.
Kalf 1906: 15de eeuw. NB Veronica toont volgens Kalf de doek aan drie vrouwen.
's-Hertogenbosch 1913: eind 15de eeuw. Er wordt hier gesproken van een nu verdwenen, nieuwe polychromie.
Voorloopige lijst 1917: laatste kw. 15de eeuw; nieuw gepolychromeerd, in de R.K. St.-Martinus.
Nijmegen 1950: Gelders, eind 15de eeuw; resten van oude polychromering.
Jaarverslag ABM 1962: Zuid-Nederland (?), 2de h. 15de eeuw. Het stuk werd in dit jaar in bruikleen ontvangen.
's-Gravenhage 1963: Zuid-Nederland (Brabants), ca. 1480.
Bouvy 1966: wellicht Zuid-Nederland, ca. 1470. Hij ziet invloed van de Brusselse meester Rogier van der Weijden, in de plaatsing van de figuren op het voorste plan en plooival. Bouvy wijst erop dat door het teloorgaan van de polychromie de scherpte van de plooien nu te veel opvalt.
De Beaufort en Van den Berg 1968: Gelders (?), ca. 1500. Melden abusievelijk dat het zich nog in Doornenburg bevindt. Vermelden resten polychromie.
Stockholm 1970: Noordelijke of Zuidelijke Nederlanden, ca. 1470. De iconografie is sinds het begin van de 15de eeuw bekend uit Kruisigingstaferelen uit het Nederrijngebied. De compositie is verwant aan die van Rogier van der Weyden.
Utrecht 1971: Zuid-Nederland (?), ca. 1460.
Amsterdam 1980: Utrecht (?), eind 15de eeuw. De onrustig gebroken plooien zouden wijzen op een late tijd van ontstaan. In de koppen mogelijk verwantschap met Utrechtse sculptuur. Geen parallellen in de Noord-Nederlandse beeldhouwkunst bekend.
Jan Klinckaert (mond. med. 10-09-1996): Utrecht, ca. 1480. Hij plaatst het reliëf in de omgeving van Adriaen van Wesel maar dan iets later; hij vindt de plooien te hard voor Van Wesels stijl, maar door het verloren gaan van de beschildering vallen de scherpe kantjes thans te veel op (Bouvy, 1966). Anderzijds is de stijl van de kopjes en het vlechtmotief in de haren van Christus typisch voor Van Wesel.
Literatuurverwijzingen
In beeld geboren (Liesbet Kusters), 2023, p. 48, afb.
Utrechtse Veronica naar Den Bosch (Annabel Dijkema), 2012, p. 33, afb.
Titel
Utrechtse Veronica naar Den Bosch
Auteursvermelding
Annabel Dijkema
Auteur
Annabel Dijkema
Brontitel (Jrgang, Afl.)
Catharijne : magazine van Museum Catharijneconvent Utrecht (Afl. 3)
Jaar van uitgave
2012
Paginering
33
Illustraties
ill.
Materiaal
artikel
-
Trefwoorden
beeldhouwkunst, reliëfs, restauraties
Geografisch trefwoord
Utrecht, 's-Hertogenbosch
Persoon/instelling
Veronica, Museum Het Zwanenbroedershuis
Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600 (M. van Vlierden), 2004, p. 16, 215
Titel
Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600
Auteursvermelding
M. van Vlierden ; met medewerking van H.L.M. Defoer, H.M.E. Höppener-Bouvy
Auteur
M. van Vlierden, Henri L.M. Defoer, H.M.E. Höppener-Bouvy
Plaats van uitgave
Zwolle, Utrecht
Uitgever
Waanders Uitgevers, Museum Catharijneconvent
Jaar van uitgave
2004
Paginering
527
Illustraties
ill.
ISBN
90-400-8873-X
Annotatie
Met bibliogr., regs.
Materiaal
boek
-
Trefwoorden
beeldhouwkunst
Persoon/instelling
Museum Catharijneconvent
Exemplaarnummer
2004/59300D-301D
Adriaen van Wesel, naar aanleiding van de tentoonstelling in het Rijksmuseum (Guido de Werd), 1980, nr. 51
Titel
Adriaen van Wesel, naar aanleiding van de tentoonstelling in het Rijksmuseum
Auteursvermelding
G. de Werd
Auteur
Guido de Werd
Brontitel (Jrgang, Afl.)
Antiek : tijdschrift voor (liefhebbers en kenners van) oude kunst en kunstnijverheid
Jaar van uitgave
1980
Paginering
267-278
Materiaal
artikel
-
Persoon/instelling
Wesel, Adriaen van
Banden met het Zuiden , 1971, cat. nr. 42
Titel
Banden met het Zuiden
Auteursvermelding
voorwoord J.J.M. Timmers
Plaats van uitgave
Utrecht
Uitgever
Aartsbisschoppelijk Museum
Jaar van uitgave
1971
Paginering
36
Illustraties
ill.
Annotatie
Lit. opg.
Te zien op tentoonstelling
Banden met het Zuiden (Aartsbisschoppelijk Museum, 1971-09-16 t/m 1971-11-14)
Materiaal
boek
-
Trefwoorden
kunstgeschiedenis
Geografisch trefwoord
Zuid-Nederland
Exemplaarnummer
96/482(1)mus cat
Konstskatter fran Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum (A. Andersson), 1970, nr. 18
Titel
Konstskatter fran Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum
Auteursvermelding
(samengest. door A. Andersson en D.P.R.A. Bouvy)
Auteur
A. Andersson, D.P.R.A. Bouvy
Plaats van uitgave
Stockholm
Uitgever
Statens Historiska Museum
Jaar van uitgave
1970
Te zien op tentoonstelling
Konstskatter fran Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum (Statens Historiska Museum, 1970)
Materiaal
boek
-
Persoon/instelling
Aartsbisschoppelijk Museum
Exemplaarnummer
ABM 00/65tent cat
Kerkelijke kunst (D.P.R.A. Bouvy), 1965-1967, dl. 2, p. 45, Pl. 22
Titel
Kerkelijke kunst
Auteursvermelding
D.P.R.A. Bouvy
Auteur
D.P.R.A. Bouvy
Plaats van uitgave
Bussum
Uitgever
Dishoeck, C.A.J. van
Jaar van uitgave
1965-1967
Materiaal
boek
-
Trefwoorden
kerkelijke kunst
Exemplaarnummer
ABM 42D1-342D1-3
Kunst uit kerkelijke musea in Nederland (H.J.A.M. van Haaren), 1963, cat. nr. 93
Titel
Kunst uit kerkelijke musea in Nederland
Auteursvermelding
inl. H. van Haaren
Auteur
H.J.A.M. van Haaren
Plaats van uitgave
Den Haag
Uitgever
Gemeentemuseum Den Haag
Jaar van uitgave
1963
Paginering
96
Illustraties
56 ill.
Te zien op tentoonstelling
Kunst uit kerkelijke musea in Nederland (Gemeentemuseum Den Haag, 1963-03-20 t/m 1963-04-28)
Materiaal
boek
-
Trefwoorden
kerkelijke kunst
Persoon/instelling
Aartsbisschoppelijk Museum, Bisschoppelijk Museum Breda, Bisschoppelijk Museum Den Bosch, Bisschoppelijk Museum Haarlem, Bisschoppelijk Museum Maastricht, Oud-Katholiek Museum
Exemplaarnummer
2007/138tent cat
"Lumen Christi" : tentoonstelling van religieuse kunst uit Nijmegen en omgeving , 1950, nr. 47
Catalogus der Nationale Tentoonstelling van oude kerkelijke kunst te 's-Hertogenbosch juni - september 1913 (Jan Kalf), 1913, cat. nr. 733, p. 175
Titel
Catalogus der Nationale Tentoonstelling van oude kerkelijke kunst te 's-Hertogenbosch juni - september 1913
Auteursvermelding
door dr. Jan Kalf ; met medew. van J.A. Frederiks...[et al.]
Auteur
Jan Kalf, Jan Adriaan Frederiks
Plaats van uitgave
Den Bosch
Uitgever
Teulings
Jaar van uitgave
1913
Paginering
228
Illustraties
ill.
Annotatie
Met een losse uitgave van het Supplement
Te zien op tentoonstelling
Nationale tentoonstelling van oude kerkelijke kunst (Nationale Tentoonstelling, 1913-06 t/m 1913-09)
Materiaal
boek
-
Trefwoorden
kerkelijke kunst
Exemplaarnummer
BMH 7753tent cat
De katholieke kerken in Nederland : dat is de tegenwoordige staat dier kerken met hunne meubeling en versiering beschreven en afgebeeld (Jan Kalf), 1906, p. 67
Titel
De katholieke kerken in Nederland : dat is de tegenwoordige staat dier kerken met hunne meubeling en versiering beschreven en afgebeeld
Auteursvermelding
uitgegeven onder leiding van P.J.H. Cuypers ; tekst door Jan Kalf
Auteur
Jan Kalf, Pierre Joseph Hubert Cuypers
Plaats van uitgave
Amsterdam
Uitgever
Holkema, Van & Warendorf
Jaar van uitgave
1906
Paginering
590
Illustraties
ill.
Materiaal
boek
-
Trefwoorden
kerken, kerkinventaris, katholicisme, naslagwerken
Geografisch trefwoord
Nederland
Exemplaarnummer
ABM 53B152bisB2
Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht , 1960-1964, m.n. 1962, afb. 17
Titel
Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht
Plaats van uitgave
Utrecht
Uitgever
Aartsbisschoppelijk Museum
Illustraties
ill.
Materiaal
jaarverslag
-
Persoon/instelling
Aartsbisschoppelijk Museum, Museum van Nieuwe Religieuze Kunst
Exemplaarnummer
00/37tijdschriften J
Opmerkingen?