Object text
Anna te Drieën
Noord-Nederland, ca. 1500-1520
ABM bh591
De verbeelding van Anna-te-drieën is ongehoord populair in de Nederlanden: grootmoeder Anna, moeder Maria en het kindje Jezus. Daarmee wordt de rol van vrouwen benadrukt in het kerngezin. Ze voeden de kinderen op en besturen het huishouden. Mannen zijn buiten de baas en zorgen voor het inkomen. De Heilige Familie, bestaande uit Jozef, Maria en Jezus, staat model. Deze rolverdeling komt moervast te liggen in de verstedelijkte Nederlanden. In die typisch burgerlijke samenleving van de late middeleeuwen is dat kerngezin ontstaan in het licht van de arbeidsdeling.
text type
text in permanent exhibition
written in
2020
Current location
Not on display in the museum
Object number
ABM bh591
Object name
beeld
Title
Anna-te-Drieën
Creator
onbekend (Utrecht) plaats vervaardiging onzeker
onbekend (Oost-Nederland) plaats vervaardiging onzeker
Production date
1500 - 1524
Materials
eikenhout, notenhout, verf, goud
Dimensions
Acquisition method
legaat
Acquisition date
1966-06-13
Description
Anna zit frontaal op een zetel met hoge rugleuning. Ze kijkt iets naar rechts. Haar rechterhand rust op de schouder van Maria, die lager, driekwart naar rechts gewend, voor haar zit. Met beide handen houdt Maria het staande, naakte Christuskind op haar schoot. Het kind is driekwart naar links gewend. Zijn rechterhandje rust op de rechterbovenarm van Maria. Zijn hoofdje is bedekt met gestileerde, ronde krullen. De figuren zijn op een schuin oplopende grond geplaatst.
Anna draagt een tulband op het hoofd, waaronder aan de voorzijde de versierde rand van een kapje tevoorschijn komt. Haar lange bovenkleed is omgord door een riem. Haar borst wordt bedekt door een geplooide doek. Over haar schouders ligt een mantel met omgeslagen rand, die rechts in scherpe plooien neerhangt en in enkele zigzagplooien op het bankje rust. Aan Anna's linkervoet een schoen met brede neus. Maria heeft een getorste parelband op het lange, golvende haar. Ze draagt een lang kleed met v-hals, waarin een geplooid hemd zichtbaar is. De wijde rok hangt in rechte pijpplooien van haar knieën af. Haar mantel ligt over linkerarm en -schouder en is onder haar rechterarm door over haar schoot gedrapeerd. De mantel hangt langs de rug in stijve pijpplooien neer. Zij gaan over in onregelmatige, hoekige vouwen, die deels de grond bedekken.
De zetel heeft een van boven ingezwenkte rugleuning, die is versierd met een briefpaneel. De armleuningen hebben geprofileerde randen. Aan de linkerzijde is een hoog basement met een nis met driepasboog en een profielrand zichtbaar. Aan de rechterzijde een eender, iets lager basement, waarop Anna's linkervoet rust.
Polychromie:
Het stuk vertoont meerdere lagen polychromie. De oudste (?) ligt op een dikke, witte grond. Het incarnaat is lichtroze met roze blossen en rode monden in meerdere lagen. De details van de ogen lijken roze en rood, later zwart overschilderd. De wenkbrauwen zijn bruin. Anna's tulband is rood, waarover grijs en blauw. Haar kleed is verguld op een donkerrode bolus, waarop oranjerrood en blauw. Halsdoek wit, waarop grijs. De parelband van Maria: parels blauw, band verguld, waarop rood. Haar Maria en kind: verguld op rode bolus, waarop bruin. Kleed Maria: verguld op een donkerrode bolus, oranjerood. Mantel: verguld op donkerrode bolus, blauw. Rugleuning zetel: briefpaneel: verguld op donkerrode bolus, blauw; veld: verguld op donkerrode bolus, lichtblauw, donkerblauw; profiel: rood op een witte grond; buitenrand: donkerblauw; rechterzijkant: bruinige bolus (?), blauwzwart; linkerzijkant: vergulding op donkerrode bolus, blauw. Grondje: blauw met rode bies. Schoeisel zwart.
Geen van de sporen lijkt origineel, hooguit iets van het incarnaat. Twee fasen lijken herkenbaar: één fase waarin vrijwel alles verguld was en een latere waarin vrijwel alles blauw was, met uitzondering van de oranjerode bovengewaden van Maria en Anna. Deze latere kleuren, waartoe ook het grijs behoort, zijn zonder grondering over de oude resten aangebracht.
Techniek:
Het onderste gedeelte van de achterzijde is uitgehold. Brede beitelsporen. De zijkanten zijn naar achteren toe afgeschuind. De plaats van de kern is niet duidelijk (standvlak niet geheel gezien): mogelijk rechts in het werkblok. Links in het standvlak en de linkerzijkant een grote noest. Het rechterdeel van de zetel is aangezet met twee houten pennen en twee nagels. De houten pen in het midden is afgedekt met een houten stop. Twee andere stoppen verdwenen. De rugleuning van de troon is aan de achterzijde aangezet met vier gesmede nagels, waarvan twee verdwenen. In de rug van het kind is een rechthoekig blokje ingezet met een houten pen, mogelijk ter vervanging van een noest. Amsterdam 1958 meldt dat het een bergplaats voor relieken zou dichten. (zie opm.)
Werkbanksporen: boven in het hoofd van Anna een afgezaagde pen of stop, ca. 1,8 doorsn. x 1,8 cm d.
De achterzijde van de zetel en de rechterzijkant zijn van eikenhout. Het overige is van notenhout.
Staat:
De rugleuning en rechterzijkant zijn misschien van later datum. Overlangse spieën: twee in het hoofd van Anna; één grote spie door het gewaad van Maria en door haar linkervoet tot in de grond; spie in de grond links. Kleine invullingen in scheurtjes in de kleding van Maria. In de zijkant rechts een deels kops gevulde scheur. In de zijkant links een deels met een overlangse spie, deels met was gevulde scheur.
Afgebroken: de rechterhand van het kind; de rechterhoek van de grond; enkele stukjes van Maria's haar; de linkerhand van Anna (breukvlak bijgezaagd en van ingekraste lijnen voorzien voor hechting lijm).
Maria's rechterhand is losgescheurd. Lichte barsten in de uitholling, bij noestige plekken.
Wat houtwormgaatjes in de achterzijde onderaan links. Enkele in de rugleuning en in het notenhout rechts achter de rugleuning.
De verflaag is zeer gesleten en beschadigd en vertoont vele lacunes.
Notes
Utrecht 1906: 15de eeuw.
Bouvy 1949: Stichts, begin 16de eeuw. Vanwege vorm en compositie Stichts, net als ABM bh339 en ABM bh340.
Amsterdam 1958: Utrecht (?), begin 16de eeuw. In de rug van het kind is ruimte voor het bergen van relieken.
Van Haaren 1960: Noord-Nederland, ca. 1500 met foutieve provenance.
Utrecht 1962: Bij dit werk sluiten nog twee andere Anna-te-drieënbeelden in de collectie aan: inv.nr. ABM bh339 en ABM bh340, die beiden door Bouvy (1949 en 1962, mc ABM) Stichts worden genoemd.
Jaarverslag ABM 1966: begin 16de eeuw.
Utrecht 1968: Oost-Nederland (?), begin 16de eeuw. Voorheen inv.nr. 606. Rugleuning later toegevoegd. Dispositie met hoge zetel typisch voor het Sticht maar hier Gelderse invloed zichtbaar.
Caron 1990: Noord-Nederland, begin 16de eeuw. Het stuk heeft nooit in het MCC gestaan, maar was reeds voor de dood van de schenkster in bruikleen bij het Haags Gemeentemuseum. Nu retour.
Deeleman-Van Tyen 1990: Oost-Nederland (?), begin 16de eeuw.
Höppener-Bouvy 1995: Noord-Nederland, begin 16de eeuw.
Inventarisblad (M. Caron): Noord-Nederland, begin 16de eeuw.
Defoer, mondelinge mededeling juli 1995: het type van de tronende Anna met lager zittende Maria met harlekijnachtig naakt kindje is Utrechts. De scherpe plooival, de schematisch weergegeven haren van Maria met getordeerde haarband wijzen naar het Kleefs-Gelderse gebied. Het zou een Kleefs-Gelders beeld kunnen zijn onder Utrechtse invloed ontstaan.
Inv.vel (Caron): Vermoedelijk zijn bij de restauratie door Mares (Maastricht) in 1976 de jongste verfresten verwijderd. De huidige polychromie (behalve het incarnaat) is niet origineel. De rugleuning is niet origineel, maar wellicht wel oud.
NB Op het vel wordt verwezen naar een restauratieverslag. Dit is niet in de hangmap aanwezig. Er zijn ook geen dia's van.
Bron (?): Het rechterdeel van de troon is met houten pinnen aan het beeld bevestigd maar is waarschijnlijk wel origineel. De rugleuning, die met ijzeren spijkers tegen de achterzijde van het beeld is bevestigd, is daarentegen niet oorspronkelijk, maar wellicht oud.
Van Vlierden: de houtwormaantasting t.p.v. de rechterzijkant en onder de huidige rugleuning is er mogelijk een indicatie voor dat de eikenhouten aanvullingen herstellingen zijn in verband met houtwormschade.
Literature
'Eene belangrijke tentoonstelling'of 'onpaedagogisch gif'? : de lustrumtentoonstelling middeleeuwse kunst van de Vereniging voor de Kunst te Utrecht in 1906 (A. van Santen), 2018, p.209 afb. p. 213 afb., p. 220 afb.
Title
'Eene belangrijke tentoonstelling'of 'onpaedagogisch gif'? : de lustrumtentoonstelling middeleeuwse kunst van de Vereniging voor de Kunst te Utrecht in 1906
Statement of responsibility
Annemarie van Santen
Author
A. van Santen
Source title (Volume, Issue)
Jaarboek Oud-Utrecht (Iss. 2018)
Year of publication
2018
Illustrations
ill.
Material
artikel
-
Keywords
tentoonstellingen, middeleeuwen, heiligenbeelden, schilderkunst
Geographical keyword
Utrecht
Imported images : Netherlandish late gothic sculpture in England c. 1400- c.1550 (Kim W. Woods), 2007, p. 3821-383, afb. 159
Bewaar de schoonheid : topstukken van religieuze kunst in het aartsbisdom Utrecht (Maria ter Steeg), 2006, p. 18-19, afb.
Title
Bewaar de schoonheid : topstukken van religieuze kunst in het aartsbisdom Utrecht
Statement of responsibility
Maria ter Steeg
Author
Maria ter Steeg
Place of publication
Den Bosch, Utrecht
Publisher
Katholieke Bijbelstichting, Aartsbisdom Utrecht
Year of publication
2006
Pagination
107
Illustrations
ill.
ISBN
90-6173-689-7978-90-6173-689-9
Material
boek
-
Persons keyword
Aartsbisdom Utrecht
Copy number
2007/9448B38
Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600 (M. van Vlierden), 2004, p. 16, 121, 224, 225, 228, 229
Title
Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600
Statement of responsibility
M. van Vlierden ; met medewerking van H.L.M. Defoer, H.M.E. Höppener-Bouvy
Author
M. van Vlierden, Henri L.M. Defoer, H.M.E. Höppener-Bouvy
Place of publication
Zwolle, Utrecht
Publisher
Waanders Uitgevers, Museum Catharijneconvent
Year of publication
2004
Pagination
527
Illustrations
ill.
ISBN
90-400-8873-X
Notes
Met bibliogr., regs.
Material
boek
-
Keywords
beeldhouwkunst
Persons keyword
Museum Catharijneconvent
Copy number
2004/59300D-301D
Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1997 (Niels H. Koers), 1996, afb. week 30
Anna-te-drieën in het Catharijneconvent (H.M.E. Höppener-Bouvy), 1995, p. 6-10
Title
Anna-te-drieën in het Catharijneconvent
Statement of responsibility
H.M.E. Höppener-Bouvy
Author
H.M.E. Höppener-Bouvy
Source title (Volume, Issue)
Catharijnebrief : magazine van Museum Catharijneconvent Utrecht (Iss. 51)
Year of publication
1995
Pagination
6-10
Illustrations
ill.
Material
artikel
-
Keywords
Anna te Drieën
Copy number
2015/1367digitaal
Anna te Drieën : nieuwe aanwinsten (M.L. Caron), 1990
Title
Anna te Drieën : nieuwe aanwinsten
Statement of responsibility
Marlies Caron
Author
M.L. Caron
Source title (Volume, Issue)
Catharijnebrief : magazine van Museum Catharijneconvent Utrecht (Iss. 30)
Year of publication
1990
Pagination
8
Material
artikel
-
Keywords
Anna te Drieën
Sculpturen van gips, brons en hout (M.L. Caron), 1990, p. 6-8
Title
Sculpturen van gips, brons en hout
Statement of responsibility
Marlies Caron
Author
M.L. Caron
Source title (Volume, Issue)
Catharijnebrief : magazine van Museum Catharijneconvent Utrecht (Iss. 30)
Year of publication
1990
Pagination
7-9
Illustrations
ill.
Material
artikel
-
Keywords
beeldhouwkunst
Sint Anna-te-Drieën : een onderzoek naar vorm, inhoud en functioneren van het thema St. Anna-te-Drieën in de Nederlandse beeldhouwkunst der late middeleeuwen (Willemien Deeleman-Van Tyen), 1990, onder ''s-Gravenhage', afb.
Title
Sint Anna-te-Drieën : een onderzoek naar vorm, inhoud en functioneren van het thema St. Anna-te-Drieën in de Nederlandse beeldhouwkunst der late middeleeuwen
Statement of responsibility
Willemien Deeleman-Van Tyen
Author
Willemien Deeleman-Van Tyen
Year of publication
1990
Pagination
149 dl 1.
Illustrations
ill.
Notes
2 dln. Doctoraalscriptie Amsterdam, Vrije Universiteit
Material
boek
-
Keywords
Anna te Drieën, beeldhouwkunst
Copy number
90/515a-b9Aa5-6
Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht 1965-1968 , 1969, p. 20
Title
Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht 1965-1968
Place of publication
Utrecht
Publisher
Aartsbisschoppelijk Museum
Year of publication
1969
Pagination
56
Illustrations
24 ill.
Material
boek
-
Persons keyword
Aartsbisschoppelijk Museum
Copy number
ABM 00/1965tijdschriften
Kunstwerken uit de aan het Aartsbisschoppelijk Museum gelegateerde kerncollectie Brom , 1968, cat. nr. 20
Title
Kunstwerken uit de aan het Aartsbisschoppelijk Museum gelegateerde kerncollectie Brom
Place of publication
Utrecht
Publisher
Aartsbisschoppelijk Museum
Year of publication
1968
Pagination
19
To be seen at exhibition
Kunstwerken uit de aan het Aartsbischoppelijk Museum gelegateerde kerncollectie Brom (Aartsbisschoppelijk Museum, 1968-04-13 t/m 1968-06-03)
Material
boek
-
Persons keyword
Brom-Heckhausen, Clara
Copy number
ABM 00/490tent cat
De Nederlandse Bisschoppelijke Musea in: Kunst en religie 42 (1960) 3/4 (H.J.A.M. van Haaren), 1960, p. 49-96, afb. 35
Title
De Nederlandse Bisschoppelijke Musea in: Kunst en religie 42 (1960) 3/4
Statement of responsibility
H. van Haaren
Author
H.J.A.M. van Haaren
Source title (Volume, Issue)
Kunst en religie : tijdschrift voor religieuze kunst : officieel orgaan van het Sint Bernulphusgilde (Iss. 3-4)
Year of publication
1960
Notes
Themanummer ook geplaatst bij mus. cat
Material
artikel
-
Keywords
kerkelijke kunst
Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden (David Cornelis Roëll), 1958, cat. nr. 314
Title
Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden
Statement of responsibility
voorw. D.G. Roëll ; ingel. door R. van Luttervelt en K.G. Boon
Author
David Cornelis Roëll, R. van Luttervelt, K.G. Boon
Place of publication
Amsterdam
Publisher
Rijksmuseum Amsterdam
Year of publication
1958
To be seen at exhibition
Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden (Rijksmuseum Amsterdam, 1958-06-28 t/m 1958-09-28)
Material
boek
-
Keywords
kunstgeschiedenis
Geographical keyword
Noord-Nederland
Copy number
ABM 00/52tent cat
De Kanttekeningen bij de tentoonstelling Utrecht's Kunst in Opkomst en Bloei (D.P.R.A. Bouvy), 1949, p. 13-14, afb 13
Title
De Kanttekeningen bij de tentoonstelling Utrecht's Kunst in Opkomst en Bloei
Statement of responsibility
D. Bouvy
Author
D.P.R.A. Bouvy
Source title (Volume, Issue)
Gildeboek : tijdschrift voor kerkelijke kunst en oudheidkunde [1918-1956]
Year of publication
1949
Pagination
10-16
Illustrations
ill.
Material
artikel
-
Keywords
kunstgeschiedenis, tentoonstellingen
Geographical keyword
Utrecht
Catalogus der tentoonstelling van Middeleeuwsche kunstwerken, gehouden t.g.v. het 10-jarig bestaan der Vereeniging "Voor de Kunst" te Utrecht 1895-1905 , 1906, cat. nr. 850
Title
Catalogus der tentoonstelling van Middeleeuwsche kunstwerken, gehouden t.g.v. het 10-jarig bestaan der Vereeniging "Voor de Kunst" te Utrecht 1895-1905
Place of publication
Utrecht 1906
Publisher
Vereeniging 'Voor de Kunst'
Year of publication
1906
To be seen at exhibition
Tentoonstelling van Middeleeuwsche kunstwerken, gehouden t.g.v. het 10-jarig bestaan der Vereeniging "Voor de Kunst" te Utrecht (Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, 1906-01-14 t/m 1906-02-11)
Material
boek
-
Copy number
00/1394tent cat
Remarks?
Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!