Noord-Hollands getijdenboek
Zuidelijke Nederlanden, ca. 1470-1480
Utrecht, Museum Catharijneconvent, ABM h24
Ingevoegde miniatuur met de Geseling

Herkomst gezocht
Het werk van een boekhistoricus lijkt soms op dat van een detective. Waar is dit boek gemaakt? De indeling, het typische rood-blauwe penwerk (rechts), de keuze van de heiligen in de kalender en de boekband wijzen op Noord-Hollandse origine.
Maar trek niet te snel conclusies: de stijl van de zes miniaturen in dit getijdenboek duidt op een Zuid-Nederlandse herkomst. De miniaturist is wel bekend met de noordelijke markt. Hij schilderde met koele kleuren en zorgde voor een matte uitstraling, mooi afgestemd op de kleuren van het penwerk dat zo kenmerkend is voor Noord-Nederlandse handschriften.

text in exhibition

Magische miniaturen

2018

On display now

Klooster begane grond gang Zuid

ABM h24

handschrift

Getijden- en gebedenboek

Geert Groote (auteur, Haarlem en Vlaanderen)
Meesters van de Haarlemse Bijbel (illustrator)

ca. 1470 - ca. 1480

perkament

i+178+i f.

schenking

Het geheel gave handschrift is duidelijk een produkt uit Noord-Holland, te herkennen aan zowel kalender, penwerk als boekband. De miniaturen met geschilderde randversiering zijn echter Zuidnederlands. De miniaturen zullen waarschijnlijk afzonderlijk uit Vlaanderen geïmporteerd zijn voordat zij, vermoedelijk in Haarlem, in dit boek zijn bijgebonden. Alle afbeeldingen bevatten heldere composities en bijzonder elegante figuren in fraai gekleurde kleding. De serie van zes miniaturen opent met een Maria met kind (f. 13v), in. Daarna volgen Gregoriusmis (f. 47v), Drieëenheid (f. 67v), kruisiging (f. 89v), laatste oordeel (f. 110v) en geseling (f. 117v).
De bonte Noordhollandse penwerkversiering wordt gekenmerkt door een mooie contrastwerking van rode en zacht-paarse inkt met groene en gele kleuraccenten. In de boven- en benedenmarge domineren grote bladeren over de hele breedte. In het oog springt ook een vogel die we in meer handschriften met gelijkend penwerk tegenkomen, al of niet met een tekstbanderole.
De boekband van dit handschrift geeft aanleiding tot een kleine uitweiding. Aan de voorzijde is deze band versierd met een rechthoekig paneelstempel van het Lam Gods met een kruisvaandel (ca. 60 x 97 mm). Het Lam staat in een cirkel-medaillon binnen een mandorla, waarbij langs de rand een inscriptie in gotische letters is gedrukt: SIET DAT LAM GOEDES DAT BOERT (draagt) DIE SONDEN D' VERL (der wereld), onderbroken door medaillons op de hoeken met daarin de symbolen van de evangelisten. Aan de achterzijde zien we een stempel van Christus Salvator Mundi. Hoewel vrij veel van deze banden uit Noord-Holland bewaard zijn gebleven, is het bindersatelier nog onbekend. Kalender en penwerkversiering in deze boeken bevestigen doorgaans de Noordhollandse herkomst.

Decoratie: 6 bladgrote miniaturen (ingevoegd, Vlaamse Meester), 6 bladen met geschilderde initialen en penwerk over 4 marges, talrijke bladen met penwerk over 1 marge (Noordhollands) Handschrift: littera textualis Boekband: 15de eeuw (Lam Gods en Salvator Mundi paneelstempels)

Body Language : the body in medieval art  (Wendelien van Welie), 2020, p. 28, afb. 1.8Body Language : het lichaam in de middeleeuwen  (Wendelien van Welie), 2020, p. 28, afb. 1.8Zuid-Nederlandse miniatuurkunst : de mooiste verluchte handschriften in Nederlands bezit  (Anne Margreet W. As-Vijvers), 2018, p. 258-259, cat. nr. 69, afb.Splendour of the Burgundian Netherlands : Southern Netherlandish illuminated manuscripts in Dutch collections  (Anne Margreet W. As-Vijvers), 2018, p. 258-259, cat. nr. 69, afb.Magische miniaturen : Zuid-Nederlandse miniatuurkunst 23 februari t/m 3 juni 2018 , 2018, nr. 19Magical miniatures : painted miniatures in the Southern Netherlands 23 Februari to 3 June 2018 , 2018De invloed van de Byzantijnse kunst op West-Europa  (Henri Defoer), 2013, p. 20, afb.Divine inspiration : Russian icons meet western art (10 April - 4 August 2013)  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, Zaal 1, cat. nr. 15Goddelijke inspiratie : Russische ikonen ontmoeten westerse kunst (10 april - 4 augustus 2013)  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, Zaal 1, cat. nr. 15IIMM : illustrated inventory of medieval manuscripts in Latin script in the Netherlands 1 Utrecht, Museum Catharijneconvent = IIMM : inventaire illustré de manuscrits médiévaux = IIMM : illustriertes Inventar mittelalterlicher Manuskripte  (J.P. Gumbert), 2011, nr. 28Op avontuur met het schrift  (A.D. Kwast), 1995, p. 92Altarretabel in der altniederländischen Malerei : Untersuchung zur Darstellung eines sakralen Requisits vom frühen 15. bis zum späten 16. Jahrhundert  (Anja Sibylle Steinmetz), 1995, p. 241, cat. nr. BM63Middeleeuwse boeken van Het Catharijneconvent  (Helen Wüstefeld), 1993, p. 154-155, cat. nr. 104, afb.L' art en Hollande au temps de David et Philippe de Bourgogne : trésors du musée national Het Catharijneconvent à Utrecht  (Henri Defoer), 1993, p. 49-50, cat. nr. 6, kleurafb.Kriezels, aubergines en takkenbossen : randversiering in Noordnederlandse handschriften uit de vijftiende eeuw  (Anne Sophia Korteweg), 1992, vgl. p. 102-103, cat. nr. 71, 72, 73De boeken van de Grote of Sint Bavokerk : een bijdrage tot de geschiedenis van het middeleeuwse boek in Haarlem  (Helen Wüstefeld), 1989, p. 120Rijksmuseum Het Catharijneconvent = State Museum Het Catharijneconvent , 1983, p. 56, afb.Noordnederlandse miniaturen : de gouden eeuw der boekverluchting in de Noordelijke Nederlanden  (Albert Brounts), 1971, p. 66, cat. nr. 52, afb. 25Kunst uit kerkelijke musea in Nederland  (H.J.A.M. van Haaren), 1963, p. 25, cat. nr. 31Verluchte handschriften uit de Nederlanden tot 1550 uit Nederlands bezit , 1955, p. 14, cat. nr. 37Noord-Hollandse boekbanden  (Prosper Verheyden), 1952-1954, p. 229La miniature dans les Pays-Bas septentrionaux  (A.W. Bijvanck), 1937, p. 107Les principaux manuscrits a peintures conservés dans les collections publiques du Royaume des Pays-Bas  (A.W. Byvanck), 1931, p. 114-115Noord-Nederlandsche miniaturen in handschriften der 14e, 15e en 16e eeuwen  (A.W. Bijvanck), 1922, p. 60, cat. nr. 156, afb. 102Verluchte handschriften in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht  (Willem de Vreese), 1922, p. 201-221, m.n. p. 216-217

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!