Pelgrimstekens in gebedenboeken

In bedevaartsoorden zijn dunne metalen plaatjes te koop met een gestanste afbeelding van een heilige of reliek. De fragiele plaatjes werden vanaf de vijftiende eeuw door vermogende en geletterde pelgrims in religieuze boeken genaaid of gelijmd. De eigenaar maakte hiermee zijn gebedenboek persoonlijker. Vaak koos hij voor een naamheilige of een passende tekstpassage. Van de vele insignes die de boeken rijk waren, zijn er weinig bewaard. Tijdens de Reformatie zijn de meeste pelgrimstekens verwijderd. Het is soms speuren, want vaak rest alleen de afdruk in het perkament. Getijdenboek StCC h1 toont bijvoorbeeld een zegel met Christuskop en een afdruk van een rond pelgrimsteken met de heilige Cunera.


Getijden- en gebedenboek, Geert Groote, 1480
Museum Catharijneconvent, Utrecht, BMH h63

Getijden- en gebedenboek, Zuidelijke Nederlanden, ca. 1480
Museum Catharijneconvent, Utrecht, ABM h23

Getijden- en gebedenboek, Geert Groote, 1460-1475
Museum Catharijneconvent, Utrecht, StCC h1

Pelgrimsteken met heilige Cunera, Rhenen, 1450-1500
Museum Catharijneconvent, Utrecht, RMCC m471

text in exhibition

Pelgrims : onderweg naar Santiago de Compostela

2011

Not on display in the museum

StCC h1

handschrift

Getijden- en gebedenboek

Geert Groote (auteur, Haarlem)
Meesters van de Haarlemse Bijbel (illustrator)

ca. 1460 - ca. 1475

perkament

iii+186+iii f.

aankoop (aankoop mogelijk gemaakt door de Vereniging Rembrandt)

1992-03-01

Het handschrift, te dateren rond ca. 1460-1475, bevat zes bladvullende miniaturen die de gebruikelijke reeks van getijden versieren. Zo zien we de annunciatie (f. 13v) bij het begin van de Mariagetijden, de Gregoriusmis (f. 48v) bij de getijden van de Eeuwige Wijsheid, Christus aan het kruis (f. 69v) bij de lange getijden van het H. Kruis, de nederdaling van de H. Geest (f. 91v) bij de getijden van de H. Geest, het laatste oordeel (f. 117v) bij de zeven boetpsalmen en de litanie en tot slot God de Vader met drie zielen (f. 138v) bij de dodenvigilie.
De schilderstijl van de Meester(s) van de Haarlemse Bijbel is helder en scherp, zij het ook wat lineair en hoekig en soms wat schematisch. Het kleurgebruik is daarentegen bijzonder evenwichtig en uitermate gevarieerd. De miniaturen vallen des te meer op door het bijna overdadige goud dat heel gaaf bewaard is gebleven. Wat de afbeeldingen aan diepte missen, wordt ruimschoots vergoed door het letterlijk 'schitterende' bladgoud. Op vrijwel alle bladzijden treffen we uitermate decoratief penwerk aan, dat bekend is uit diverse andere Noordhollandse, met name Haarlemse, handschriften.

Decoratie: 6 bladgrote miniaturen met geschilderde randversiering, 6 initialen met penwerkversiering over 3 of 4 marges, talrijke bladen met initialen en penwerk (Noordhollands) Handschrift: littera textualis Boekband: 15de eeuw (Lam Gods paneelstempel)

Zien & geloven : zintuiglijke ervaring in de late middeleeuwen  (Vera de Lange), 2024, p. 147-149, afb. 149, afb. 150Het verhaal van Nederland : onze geschiedenis van de prehistorie tot nu  (Daan Schuurmans), 2022, p. 116, afb.Gezien met eigen ogen! : topstukken uit de Middeleeuwen in Museum Catharijneconvent  (Wendelien van Welie), 2014, p. 117-120, afb.Pelgrims : onderweg naar Santiago de Compostela  (Dirk Aerts), 2011, p. 140, afb.IIMM : illustrated inventory of medieval manuscripts in Latin script in the Netherlands 1 Utrecht, Museum Catharijneconvent = IIMM : inventaire illustré de manuscrits médiévaux = IIMM : illustriertes Inventar mittelalterlicher Manuskripte  (J.P. Gumbert), 2011, nr. 1009Tronies, baardmannen en hondenkoppen : Noord-Hollandse boekdecoratie uit derde-orde-conventen aangesloten bij het Kapittel van Utrecht (ca. 1430-1480) : een kunsthistorisch-codicologisch onderzoek naar aanleiding van een Legenda aurea van 1450 uit Amsterdam  (Margriet Hülsmann), 2009, p. 61, afb. 21, p. 63Pelgrimstekens op perkament : originele en nageschilderde bedevaartssouvenirs in religieuze boeken (ca 1450 – ca 1530)  (Hanneke van Asperen), 2009, p. 360-361, cat. nr. 85, p. 462, afb. I 85God in beeld  (Casper Staal), 2007, p. 159, afb. 4Geloof & geluk : sieraad en devotie in middeleeuws Vlaanderen  (Jos Koldeweij), 2006, p. 43, afb. 2.50Liturgische Gewänder und andere Paramente im Dom zu Brandenburg  (H. Reihlen), 2005, afb. 17Kleuren in de middeleeuwse liturgie  (Casper Staal), 2001, p. 246-256, afb. 5Museum Catharijneconvent : een keuze uit de mooiste werken  (Niels H. Koers), 2000, p. 22, afb.Middeleeuwse handschriften  (Niels H. Koers), 1998, afb.Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1999  (Niels H. Koers), 1998, afb. week 45Middeleeuwse boeken van Het Catharijneconvent  (Helen Wüstefeld), 1993, p. 150-151, cat. nr. 101, afb.Kopen krijgen lenen : aanwinsten van Nederlandse musea  (Ella Reitsma), 1993Noordhollandse karakteristieken : diverse aspecten van het zg. Van Adrichem handschrift  (Helen Wüstefeld), 1992, p. 8-12, afb.Het Van Adrichem handschrift : Meester van de Haarlemse Bijbel  (Helen Wüstefeld), 1992, p. 11-14, afb.Het Van Adrichem-handschrift : verworven met steun van de Vereniging van Vrienden en de Vereniging Rembrandt  (Helen Wüstefeld), 1992, p. 1-6Aanvullingen resp. verbeteringen op Haarlemsche genealogieen gepubliceerd in voorgaande jaren  (M. Thierry de Bye Dolleman), 1967, p. 256-261Aelbrecht Adriaenszoon de stamvader van het geslacht Van Adrichem van Dorp, en zijn naaste familieleden  (M. Thierry de Bye Dolleman), 1962, p. 147-168Noord-Nederlandsche miniaturen in handschriften der 14e, 15e en 16e eeuwen  (A.W. Bijvanck), 1922, p. 31, cat. nr. 69, pl. 228, afb. 63

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!