Naast God ook mens

Aan de rok van Maria staat Jezus als peuter. De tuniek van het kind is tot boven de navel geopend en geeft hiermee goed zicht op de schaamstreek. In latere tijden heeft men het piemeltje eraf gehaald, hiermee totaal voorbijgaand aan de boodschap die ermee wordt uitgedragen: Jezus is naast God ook mens. Interessant is dat het beeldje mogelijk uit Antwerpen komt. Daar werd in de kathedraal de voorhuid van Jezus bewaard. Toen de priester het reliek voor het eerst op het altaar plaatste, druppelden er drie bloeddruppels uit. Drie, het getal van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. Geen twijfel mogelijk: dit moest wel de echte voorhuid van Jezus zijn.

Omgeving Adriaen van Wesel (Utrecht), ca. 1480 Utrecht
Museum Catharijneconvent, aankoop mogelijk gemaakt door de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Schoufour-Martin Fonds en haar Mr. J.J.A.M Kennis Fonds), het legaat van vriend Koos Bogaards, de Vereniging Vrienden van het Catharijneconvent en bijdragen van vrienden en familie van oud-directeur Henri Defoer in verband met zijn 80e verjaardag, RMCC b316

for publication

Body language : het lichaam in de middeleeuwse kunst

2020

Not on display in the museum

RMCC b316

beeld

Zittende Maria met kind

circle of Adriaen van Wesel (Utrecht) plaats vervaardiging onzeker

ca. 1480

eikenhout, verf, metaal

aankoop (aankoop mogelijk gemaakt door de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Schoufour-Martin Fonds en haar Mr. J.J.A.M Kennis Fonds), het legaat van vriend Koos Bogaards, de Vereniging Vrienden van het Catharijneconvent en bijdragen van vrienden en familie van oud-directeur Henri Defoer in verband met zijn 80e verjaardag)

2016-03-22

De sculptuur is van zeer hoge kwaliteit en in de stijl van de Utrechtse beeldhouwer Adriaen van Wesel (ca. 1417 - kort na 1490). Typerend zijn het eivormige gezicht van Maria en haar golvende haren met de scheiding in het midden. Ook de plooival van de mantel, die over de grond uitwaaiert, is goed te vergelijken met de beeldgroepen van deze belangrijke Utrechtse meester. Het enige verschil is dat de plooien van dit beeldje scherper en hoekiger zijn, wat we ook terugzien bij andere Utrechtse beelden.

Opvallend is dat deze Maria met staand Christuskind aan de voorzijde van de stoel, rechtsonder, voorzien is van een Antwerps handje. Behalve het Antwerpse handje heeft het beeldje van de Zittende Maria met staand Christuskind nog een andere relatie met Antwerpen, namelijk de specifieke en zeldzame iconografie. Normaal draagt Maria het kind op de arm, maar hier staat het kindje op de grond. Zijn hemdje valt open, waardoor oorspronkelijk zijn genitaliën te zien waren. Deze zijn echter in latere tijd verwijderd, waarschijnlijk uit preutsheid.
Door het openvallende hemdje toonde het kind zijn naaktheid wel heel ostentatief. In de middeleeuwse literatuur en het middeleeuwse gedachtegoed is deze aandacht voor het geslachtsdeel, ook wel aangeduid als ostentatio genitalium, zeer actueel. Het beeldje is een verwijzing naar de besnijdenis, waarbij het Christuskind van zijn voorhuid was ontdaan en had gebloed. Het was de eerste keer dat Jezus ten behoeve van de verlossing van de mensheid zijn bloed had vergoten. De besnijdenis is een van de zogenaamde zeven bloedstortingen van Jezus, waarvoor in de late middeleeuwen een grote devotie bestond (de andere zes bloedstortingen zijn: Christus in Gethsemane, de geseling van Christus, de doornenkroning, de val onder het kruis, de kruisiging en de lanssteek).

Een ander opvallend iconografisch element van het beeldje is dat Jezus zijn hand op het boek legt en de beschouwer lijkt te onderwijzen. Ook dit is vrij zeldzaam. Jezus presenteert zich hier als onderwijzer en als het ‘vleesgeworden woord’.

Vanaf de vijftiende eeuw werden schilderijen op paneel en beelden voorzien van keurmerken. Deze dienden als kwaliteitswaarborg voor de koper. De merken werden ingebrand of ingeslagen door officieel aangestelde keurmeesters van het gilde. In Antwerpen gebruikte men een handje voor het houtwerk. Voor de goedkeuring van de polychromie werd een tweede keurmerk aangebracht, het Antwerpse stadswapen, bestaande uit een burcht met twee kleinere handjes. Antwerpse handjes komen voor op achterzijden van schilderijen, op de houten bakken of lijsten van Antwerpse retabels, maar ook regelmatig op de in hout gesneden figuren en scènes. Het betreft niet alleen kunstobjecten die werden aangeboden op de vrije markt, maar ook in opdracht vervaardigde werken.

Deel 1 : Museumaankopen op TEFAF  (Henri Defoer), 2020, p. 33, afb.Body Language : the body in medieval art  (Wendelien van Welie), 2020, p. 157, afb. 5.31Body Language : het lichaam in de middeleeuwen  (Wendelien van Welie), 2020, p. 157, afb. 5.31Body Language. Het lichaam in de Middeleeuwse kunst  (Annabel Dijkema), 2020, cat. nr. 47Body Language. The body in medieval art.  (Annabel Dijkema), 2020, cat. nr. 47Geen dag zonder Maria  (Désirée M.D. Krikhaar), 2017, 10 maartRestaureren als kunst en wetenschap : in gesprek met Aleth Lorne  (Herman Pleij), 2016, p. 31, afb.'Met openvallend tuniekje leest Jezus ons de les'  (Micha Leeflang), 2016, p. 42, afb.Utrecht und Brabant : künstlerische Wechselbeziehungen 1430-1530  (Dagmar Preising), 2013, p. 57, afb. 1Middeleeuwse beelden uit Utrecht 1430-1530  (Micha Leeflang), 2012, p. 253, cat. nr. 40

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!