Not on display in the museum

ABM t2093a

liturgica, koorkap

Rode koorkap van geciseleerde Venetiaans fluweel met dood van Maria

onbekend (Amsterdam) plaats vervaardiging onzeker
onbekend (Italië)

1485 - 1494

fluweel, floszijde, gouddraad

aankoop

1928-10-16

De koorkap maakt onderdeel uit van een vierstel (ABM t2093a,b,c en d) en is gemaakt van donkerrood geciseleerd Italiaans zijdefluweel met gesneden pool, waarvan het patroon als hoofdmotief een gestyleerde rozet heeft. Achter- en voorzijde dragen borduurwerk.
De voering is van gesteven blauw linnen. De schouderstukken en een deel van de rug worden met leer ondersteunt. Om het schild en langs de zoom is een vierkleurige franje aangebracht.

Op het koorkapschild aan de achterkant wordt het sterfbed van Maria uitgebeeld. De scène speelt zich af op een tegelvloertje onder een baldakijn met twee ronde bogen, afgezet met bladornamenten en links en rechts op het schild geschraagd door zuilen. Daaronder twee kruisribgewelven. In de achterwand vijf boogvensters, de middelste gesloten. Aan weerszijden twee vensters met gotische traceringen. Het tafereel wordt aan de achterkant afgesloten met een brokaatweefsel. Centraal op een iets schuin naar voren geplaatst rustbed ligt Maria, het hoofd en bovenlichaam gesteund door een kussen. Ze draagt een wit gewaad en sluier. Rechts staan vier apostelen: Johannes, die Maria een brandende kaars aanreikt, de kalende Petrus, Jacobus de Meerdere met pelgrimshoed en een apostel met een wijwatervaatje. Aan het voeteneind knielen drie apostelen,het Dodenofficie biddend. Een van hen houdt een processiekruis in de rechterhand. Links van het rustbed nog vier apostelen, onder wie Jacobus en Paulus. De twaalfde apostel, Matthias, die sedert het Pinksterfeest de plaats innam van Judas Iscariot, is nog net zichtbaar in de meest linkse nis. In de middelste nis zweeft Christus, een klein figuurtje opheffend, dat de ziel van Maria symboliseert. Links en rechts van hem een knielende engel.

Aan de voorzijde is de mantelopening afgezet met twee stroken aurifriezen, waarop in totaal zes apostelen worden afgebeeld in combinatie met zes vrouwelijke heiligen. De figuren staan op een tegelvloertje voor een gespannen brokaatweefsel. De baldakijnen hebben een ronde boog met bloemornamenten, waaronder een kruis-ribgewelf en een boogvenster. Links en rechts daarvan is door muuropeningen een landschap zichtbaar.
De apostelen gaan alle gekleed in een lange tunica met een over de schouder geworpen mantel; de vrouwelijke heiligen in eigentijdse tabbaards met nauwsluitend lijfje, onderkleed en mantel.
Linksboven de apostel Thomas met boek en zijn attribuut de winkelhaak. Aan zijn rechterzijde de H. Agatha, een boek lezend. Daaronder een heilige met boek en schoudermantel samen met een gekroonde vrouwelijke heilige met boek (Ursula?). Onderaan de apostel Thaddeus met boek naast de heilige Lucia met palmtak. Op de grond ligt haar attribuut, het zwaard.
Rechtsboven de apostel Andreas met zijn attribuut het Andreaskruis samen met de heilige Margaretha, knielend op de draak. Daaronder de jeugdige evangelist Johannes met gifbeker samen met een vrouwelijke heilige. Onderaan de in een boek lezende apostel Jacobus Maior met pelgrimsmuts en staf en de heilige Apollonia met een tang in de rechterhand.

Techniek: de baldakijnen en de omlijsting der ramen op het koorkapschild zijn van gelegd gouddraad, gehecht met zijde. Het gewelf is van floszijde in ingrijpsteek. De mantels der apostelen zijnvan zijde in lazuursteek, de onderkleding van floszijde in ingrijpsteek en de gezichten en handen van floszijde in point miniature.

De architecturale elementen en de kleding der apostelen op de aurifriezen aan de voorzijde van de koormantel zijn op eenzelfde manier geborduurd als die op het schild. De tegelvloertjes zijn van gelegde zijde, gehecht met gouddraad. De onderkleding der vrouwelijke heiligen, met uitzondering van dat van Apollonia, suggereert door het schuin gelegde en gehechte gouddraad, waarop met fluweelzijde ornamenten (o.a. een fleur de lys) zijn geborduurd, een brokaatstof. De bovenkleding is van floszijde in ingrijpsteek, de mantels van zijde in de lazuurtechniek.

Staat: het borduurwerk is in redelijk goede staat. Het fluweel is op enkele plaatsen gescheurd.

Het Venetiaanse fluweel, waaruit de koorkap werd vervaardigd is vergelijkbaar met het in Falke 1913, Bd. II, p. 108 afb. 522 afgebeelde weefsel. Het koorkapschild met het Sterfbed van Maria gaat terug op een gravure van Martin Schongauer (Visser 1930, p. 18 e.v., afb. 7). De op de aurifriezen aan de voorkant afgebeelde heiligen, met name Jacobus Maior en Margaretha, staan in nauw verband met het altaarstuk van de Bartholomeus-meester, afkomstig uit het St. Catharinagasthuis te Arnhem. Het middenstuk hiervan bevindt zich in het Louvre, de zijvleugels in het Gemeentemuseum te Arnhem. Het wordt omstreeks 1485 gedateerd.

Het geheim van de Middeleeuwen in gouddraad en zijde [tekstboekje]  (Paula Hertogh), 2015, cat. nr. 6.23, afb.Middeleeuwse borduurkunst uit de Nederlanden  (Micha Leeflang), 2015, cat. nr. 35, p. 174-176, afb.Het geheim van de Middeleeuwen in gouddraad en zijde  (Micha Leeflang), 2015, p. 5, afb.Goddelijk geschilderd : honderd meesterwerken van museum Catharijneconvent  (Henri Defoer), 2003, p. 50Der Meister des Bartholomäus-Altars und die Kunst der Nördlichen Niederlande : Betrachtungen anlässlich einer Ausstellung  (Henri Defoer), 2003, p. 236Genie ohne Namen : der Meister des Bartholomäus-Altars  (Rainer Budde), 2001De Broederenkerk : in de geschiedenis van Deventer  (C.M. Hogenstijn), 1981, p. 164Naalden wekten wonderen : borduurkunst der late middeleeuwen in de Nederlanden  (H.J.A.M. van Haaren), 1960, cat. nr. 26Kunstnaaldwerk , 1957, cat. nr. 9Prisma der bijbelse kunst , 1952, cat. nr. 333Kerkelijke kunst : catalogus tentoonstelling Stad Antwerpen , 1948, cat. nr. 750aEcclesiastical garments from the 15th century to the present time  (J.J.M. Timmers), 1948, afb. p. 68Vijf eeuwen kerkelijke kunst : Jubileum-tentoonstelling Friesch Museum Leeuwarden : Frisia Catholica , 1947, cat. nr. 199Ein Pluviale vom Bartholomäusmeister  (Harald Busch), 1939De middeleeuwsche paramenten uit Deventer : een historische en kunsthistorische bijdrage  (W.J.A. Visser), 1930, afb. 1, 2Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht 1928  (Jan Eloy Brom), 1929, p. 2-4Catalogus der Nationale Tentoonstelling van oude kerkelijke kunst te 's-Hertogenbosch juni - september 1913  (Jan Kalf), 1913, cat. nr. 400d

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!