Apostel
Oost-Duitsland, begin 15e eeuw
ABM bh256

De eerste gebeeldhouwde altaarstukken ontstaan in het midden van de veertiende eeuw. De houten retabels bevatten vaak een grote centrale voorstelling, bijvoorbeeld de kruisiging van Christus, met aan weerszijden een reeks heiligenbeelden. Deze onbekende apostel heeft waarschijnlijk in zo’n beeldenreeks gestaan. Zijn linkerhand is verloren gegaan. Omdat hiermee ook zijn kenmerkende attribuut ontbreekt, is het niet duidelijk wie van de twaalf apostelen dit is.

text in permanent exhibition

2016

On display now

Klooster begane grond Refter

ABM bh256

beeld

Apostelfiguur

onbekend (Neder-Rijn)
onbekend (Westfalen)

1400 - 1409

notenhout, verf, goud

schenking

1910-06-30

De apostel is staande voorgesteld, rustend op zijn linkerbeen. Hij heeft zijn schouders iets naar rechts en zijn hoofd driekwart naar links gedraaid en grijpt met zijn rechterhand in zijn baard. In zijn door de mantel bedekte linkerhand houdt hij zijn grotendeels verdwenen attribuut, waarvan nu alleen de aanzet van een breed handvat (?) rest.

Hij is gehuld in een grote mantel, die zijn hoofd bedekt en waarvan de rand is teruggeslagen. De mantel is naar rechts voor zijn lichaam gedrapeerd en een slip hangt af over zijn linkerarm. Het andere uiteinde ligt over de linkerhand en hangt in een bundel pijpplooien naar beneden. Het onderkleed hangt af tot op het kleine, gladde grondje en laat de tenen van zijn linkervoet vrij.

Het beeld is geplaatst op een zeshoekig voetstuk, dat van de boven- en de onderkant voorzien is van een kwartholprofiel tussen twee rechte lijstjes. De uitstekende profielranden van de sokkel zijn aan de zijkanten niet geheel doorgezet; de achterste 3 cm. van deze wanden is vlak. De vergulding loopt wel door. De versmalling is gelijktijdig met sokkel en beeld.

Polychromie:
Restanten van meerdere lagen incarnaat. Het huidig zichtbare incarnaat is een zeer dunne witte laag met rode blossen; zwarte details van ogen en wenkbrauwen (overschilderd?) en op de mond licht- en donkerrode sporen. Op de hand en de tenen een witte grondlaag waarop roze en kleine vlekjes rood. Resten zwart op het haar waaronder een witte grond en dan rood. De vergulding van sokkel en mantel lijkt aangebracht op een witte grondlaag. Een bruine boluskleurige laag is vermoedelijk gebruikt om de witte grond ter plaatse van beschadiging in te tonen en is geen boluslaag voor de vergulding. Over de hele oppervlakte restanten zwart. Hier en daar lijkt het alsof het zwart onder het goud ligt. De sokkel vertoont dezelfde polychromiegeschiedenis als het beeld. Op de achterzijde veel sporen van wit. Sporen blauw op de mantel op de oudere lagen bij het hoofd en boven bij de rug en restjes zeegroen.

Techniek:
Aan de achterzijde vlak. Het onderste gedeelte van het beeld aan de achterzijde is noestig.
Werkbanksporen: boven op het hoofd een klein deukje.
Achter in het midden van de rug een groot rond gat; doorsnede 2,5 cm, diepte 4,5 cm. Daar rechtboven een kleiner gat, doorsnede 1 cm. Sokkel en beeld zijn twee afzonderlijke delen.

Staat:
Een deel van de onderste profielrand rechts hersteld?
Het attribuut ontbreekt (was ingestoken; rechthoekige opening nog aanwezig).
Vijf schroef- en spijkergaten boven in de rug; drie meer naar onderen in de rug. Vijf nagels (?) aan de achterkant rechts. Enkele spijkergaatjes langs de rand van het vlakke gedeelte. Een gestopt rond gat links onderaan. In het standvlak een punaise en in het midden een schroefgaatje en vooraan een gat met een rest van een ijzeren nagel, die uitkwam in het onderste profiel van de sokkel.
Vele houtwormgaten vooral in de sokkel.
De vergulding is over de gehele oppervlakte gesleten en beschadigd.

Inv. Rientjes: 2de helft 14de eeuw; later: Nederrijns, begin 15de eeuw.
Pit 1902: apostel eind 14de of begin 15de eeuw. Hij vergelijkt het beeld met een gedraaide Johannes (pl.IV) ca. 1450; lijkt op Duits 14de eeuws; zie ook Joachim en Anna eerste kwart 15de eeuw (Rijksmuseum toegeschreven aan Adriaen van Wesel); verbindt de stukken met de pleurants van de graven van de hertogen van Bourgondië. De foto op p. 14 toont de overschilderde fase.
Koechlin 1903: Holland, eind 14de eeuw. Besproken in connectie met het retabel te Hakendover, Jaques de Baerze en het retabel te Hal (1409).
Vogelsang 1911: Nederrijn, tweede helft 14de eeuw. Identificeert het stuk als mogelijk een Simon aan de hand van het restant van het handvat dat volgens hem van een zaag zou kunnen zijn. Vogelsang zag een moderne polychromie (zeegroene mantel met gouden rozetten; haar en baard donker).
Lüthgen 1917: Hollands, eind 14de eeuw. In plooival mogelijk beïnvloed door Doornik, zoals de Maria van het noordportaal te Halle. Genoemd in verband met de ontwikkeling van de Belgisch-Hollandse sculptuur, onafhankelijk van Bourgondië. De apostel zou hiervan een voorstadium zijn. Op p. 203 Paulus genoemd. Verwijst naar Koechlin, Sculpture belge, p. 41-42, niet in bibl.
Recklinghausen 1958/59: Nederrijn/Westfaals, begin 15de eeuw.
Utrecht 1962: Nederrijn, ca. 1400; opm.: Vogelsang vergelijkt het met bepaalde beelden aan het hoogaltaar van de Dom te Minden (ongepubl.).
Wenen 1962: Nederrijns/Westfaals, ca. 1400; Simon?
Den Haag 1963: Apostel, Nederrijns ca. 1400.
Clasen 1974: Nederlands, einde 14de eeuw. Clasen ziet parallellen met de Nederrijnse stijl der vroege Schönen Madonnen en ziet het stuk als voorstadium van deze stijl en van Sluter. Tegen een Nederlandse herkomst bestaat volgens hem geen bezwaar.

Er is ook een verwijzing naar de plooival van apostelfiguren aan het torenportaal van de Keulse Dom (hangmap).

Van Vlierden & Höppener-Bouvy: verwijzen stijl en materiaal niet eerder naar de Zuidelijke Nederlanden?

Ria De Boodt verwijst voor het concept van retabel met apostelfiguren naar dat uit de Begijnhofkerk van Tongeren, nu in Brusssel, KMKG, inv. nr. 2957. Dit is eveneens van notenhout, tweede helft 15de eeuw. Zie het artikel van Derveaux-Van Ussel in: Bulletin KMKG 1972 (niet in bibliotheek, niet in UB).

Inv. Rientjes: in 1917 schoongemaakt. Gerestaureerd door W. Mares (Maastricht) in 1975; o.a. polychromie vastgezet en bladgoud vrijgelegd dat nog was bedekt door restjes witte verf. Van Vlierden: dit kunnen restjes zijn geweest van een witte grondlaag die werd aangebracht t.b.v. de moderne polychromie. Houtworm bestreden in 1999. Loszittende delen van de polychromie werden door S. van Wissen (Melick) in 2000 gefixeerd. Tevens werden enkele lacunes ingetoond en enkele storende, oude retouches afgevlakt.

Museum Catharijneconvent [agenda] 2004 , 2003, week 6Kunst uit kerkelijke musea in Nederland  (H.J.A.M. van Haaren), 1963, nr. 63Beeldhouwkunst : Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht  (Désiré Bouvy), 1962, cat. nr. 20, afb. 11Holzskulptur in den Niederlanden, 1: das Erzbischöfliche Museum zu Utrecht  (W. Vogelsang), 1911, nr. 5, pl. VIILa sculpture Belge et les influences francaises aux XIIIe et XIVe siècles  (R. Koechlin), 1903, p. 5-19, 334-348, 394-407, m.n. p. 400, afb.La sculpture hollandaise au Musée National d'Amsterdam  (A. Pit), 1902, p.14, afb.

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!