Not on display in the museum

ABM bh257

beeld

Maria met kind op maansikkel, de duivel onder haar voeten vertrappend

onbekend (Kleef-Gelre)

1500 - 1509

eikenhout, verf

schenking

1902

Maria is staande voorgesteld, rustend op haar rechterbeen. Ze staat op de maansikkel. Het naakte Christuskind rust voorover op haar rechterhand. Haar linkerhand houdt zijn rechtervoetje vast. Het kind houdt een appel in beide handjes, terwijl het zijn hoofdje naar zijn moeder omhoog wendt.
Onder de maansikkel kronkelt de duivel, die in vrouwelijke gestalte met hangborsten is uitgebeeld. Zij heeft een lange staart en is met schubben bedekt. Zij knielt op een grondje en kijkt met ontblote tanden om naar rechts. Met haar linkerarm reikt ze naar achteren en grijpt een slip van Maria's kleed. Haar lange staart is om haar gebogen rechterbeen gewonden.

Maria draagt een lang, wijd neergolvend kleed met wijde mouwen, dat om het bovenlichaam nauw aansluit en aan de hals rechthoekig is uitgesneden. In de hals een hemd met een V-hals. Een slip van het bovenkleed is opgenomen onder de rechterarm, waardoor de rok van het onderkleed met nauwe mouwen zichtbaar is. Over Maria's schouders ligt een mantel, die onder haar linkerarm is opgenomen en waarvan een slip over de onderarm hangt. Het lange haar staat ter hoogte van de oren wijd uit en golft in lange strengen over de schouders.

Polychromie:
Geringe sporen van polychromie en witte grondering.
Restant rood in de plooi van de linkermouw. Sporen blauw op de rand van de mantel aan de rechterzijde, op binnen- en buitenkant. Blauw in de spleet van de mantelplooi onder de linkerarm. Resten zwart en witte grond op de linkerzijde bij de overgang van mantel naar maansikkel. Rood in de bek en op de buik van de duivel.

Techniek:
De achterkant is vlak afgewerkt. De duivel is aan de achterzijde grof uitgewerkt: meerdere smalle guts- en beitelsporen. Vrijwel staande jaarringen. De kern is niet te bepalen.
Werkbanksporen: Bovenop het hoofd van Maria, op de scheiding, zit een deukje.
Voorm. oorspr. bev. (?): Er zit een onregelmatig, vierkant gat in het midden van de rug van ca. 3 cm breed, 3,5 cm hoog en 3 cm diep. Het gat is aan de onderkant iets smaller. Links en rechts in de achterkant, iets onder het midden, twee stopjes.

Staat:
Beide armpjes van het kind zijn vernieuwd.
Ontbreken: De hoorns van de duivel (waren ingestoken); haar rechterarm (afgezaagd (?); in de vlak een restant spijker).
Afgebroken: linkervoet van de duivel (stompje uitgebroken en deels afgezaagd); rechterpunt van de maan; rechterpink van het Christuskind. Het uiteinde van de rechter haarstreng van Maria is afgebrokkeld.
Het voorste stuk van het grondje is aangezet en gescheurd. Er zitten meerdere spijkergaatjes in de oorspronkelijke grond. Boven het gat in de rug een modern schroefoog. Daarboven twee moderne schroefgaatjes. Rechts van het gat een kromgeslagen spijker. Aan de onderzijde van de rugzijde drie kleinere, vrij diepe gaten. Onderaan een vierkant gaatje. Er is geringe houtwormaantasting. Een soort rechthoekige beschadiging in de achterkant.

Het Mariabeeld was een Maria-in-de-zon. Het gat midden in de rug van het beeld kan bevestigingspunt voor de stralenkrans zijn geweest.

Amsterdam 1902: Utrecht of omgeving, begin 16de eeuw.
Vogelsang 1911: Nederijns, omstreeks 1510. Vergelijkt het stuk met een Maria in het Rijksmuseum Amsterdam (inv.nr. N.M. 2523).
Witte 1917: vergelijkt ABM bh527 met een Maria uit het Schnütgen-Museum, Westfaals, 1500-1510. Dit beeld is aan de achterzijde vlak afgewerkt. Witte veronderstelt dat de stralenkrans op de achterwand van de altaarkast, waarin dit beeld oorspronkelijk gehangen zal hebben, was geschilderd, i.p.v. in reliëf uitgevoerd. Dit komt volgens hem vaker voor.
Bouvy 1947: Gelderse invloed ondanks Amersfoortse en dus mogelijk Utrechtse herkomst. De minder uitvoerige draperiebehandeling en de eenvoud pleiten daarvoor.
Amsterdam 1952: idem.
Gent 1958: Utrecht, begin 16de eeuw.
Recklinghausen 1958: idem.
Utrecht 1962 (Bouvy): Gelders-Nederrijns, begin 16de eeuw. De vergelijkingen van Vogelsang en Witte hebben volgens Bouvy eerder iconografische dan stilistische waarde.
Den Haag 1963: Noord-Nederland (Gelders), begin 16de eeuw.
Amsterdam 1973: ABM bh257 is te beschouwen als westelijke een tegenhanger van N.M. 2523, dat als Nederrijn, ca. 1520 wordt beschouwd.
Utrecht 1988: Gelders-Stichtse school, begin 16de eeuw.
Utrecht 1994: Gelders-Nederrijns, begin 16de eeuw.

Van Vlierden: De opmerking van Bouvy klopt. Witte vermeldt onder andere bij het stuk in het Schnütgen-Museum de 'hässliche, zottige Hängebrüste' van de duivel (p. 35), die onze duivel ook heeft.

Van Haaren 1960: Van Haaren meldt dat beelden uit Amersfoort afkomstig, door Van Heukelum aangekocht, ook voorkomen op de eerste inventarislijst. Mogelijk hoort ook dit stuk daartoe.

Geen dag zonder Maria  (Désirée M.D. Krikhaar), 2017, 15 februariHout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 332Verzamelen van middeleeuwse kunst in Nederland 1830-1903  (Barbara Kruijsen), 2002, p. 176Duivels en demonen : de duivel in de Nederlandse beeldcultuur  (Petra van Boheemen), 1994, p. 123, cat. nr. 53, afb. 129Helse en hemelse vrouwen : schrikbeelden en voorbeelden van de vrouw in de christelijke cultuur  (Marlies Caron), 1988, p. 85, cat. nr. 1; p. 93, afb.Beeldhouwkunst in het Rijksmuseum : catalogus  (Jaap Leeuwenberg), 1973, p. 120Kunst uit kerkelijke musea in Nederland  (H.J.A.M. van Haaren), 1963, cat. nr. 120Beeldhouwkunst : Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht  (Désiré Bouvy), 1962, cat. nr. 208100 Hauptwerke aus dem Erzbischöfliches Museum zu Utrecht , 1958, cat. nr. 43De Gouden Eeuw der grote steden  (H. van Werveke), 1958, p. 157, nr. 25De duivel in de beeldende kunst  (K. Huysmans), 1952, p. 18, afb.De middeleeuwsche beeldhouwkunst in de Noordelijke Nederlanden  (Désiré Bouvy), 1947, p. 149, 193Spätgotische Madonna (mit Abbildung)  (Fritz Witte), 1917, p. 137Holzskulptur in den Niederlanden, 1: das Erzbischöfliche Museum zu Utrecht  (W. Vogelsang), 1911, nr. 65, pl. VILa sculpture hollandaise au Musée National d'Amsterdam  (A. Pit), 1902, p. 19, afb. p. 17

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!