KRUISDRAGING
Oost-Nederland, ca. 1520
ABM bh277

Christus draagt zijn kruis onder de stadspoort van Jeruzalem waarop spottende figuren zitten. Achter Christus staat Simon van Cyrene.

text in permanent exhibition

2005

Not on display in the museum

ABM bh277

beeld, reliëf

Kruisdraging

onbekend (Oost-Nederland) plaats vervaardiging onzeker

1515 - 1524

eikenhout, verf

schenking

1910-06-30

De stoet van de kruisdraging is net de stadspoort uitgekomen, die links is afgebeeld. Centraal in de groep staat Christus die ineenzijgt onder het kruis. Hij heeft zijn gelaat naar de beschouwer gewend. Achter hem staat Simon van Cyrene, die het ondereinde van de kruisbalk in beide armen draagt. Op de achtergrond staan twee mannen en een gehelmde soldaat die Christus slaat en verder naar rechts Maria met gevouwen handen. Een man rechts op de voorgrond trekt Christus met zijn linkerhand aan het haar. Hij heeft zich met gekruiste benen met zijn rug naar de beschouwer gedraaid en kijkt naar Christus om. Met zijn rechterhand trekt hij aan het grotendeels verdwenen touw om Christus' middel, dat hij over zijn rechterschouder heeft gevoerd. Onder de korte kruisbalk hurkt een derde kwelgeest: een jongetje dat aan Christus' gewaad trekt. In de poortopening slaat een man dit tafereel gade, terwijl van de borstwering twee jongens toekijken. De figuren zijn geplaatst op een bodem die bestaat uit platte, over elkaar liggende rotsen met parallelle groeven.

Christus draagt de doornenkroon op het hoofd. Hij is gehuld in een lang gegord gewaad. Aan het touw om zijn middel hangt een spijkerblok. Maria draagt een over het hoofd geslagen mantel en een omslagdoek? Simon van Cyrene een lang gewaad met capuchon en schoudermantel. De soldaat is gehelmd (salade) en draagt een borstpantser met gedeelde borstplaat, waaronder een wambuis met lange mouwen. De man rechts op de voorgrond heeft een muts op het lange haar. Hij is gekleed in een paltrok met pijpplooien en een met versierde boorden afgezet bovenstuk. Daaronder een hemd met wijde, ingesneden mouwen, bij de polsen dichtgeknoopte manchetten. Zijn benen zijn bedekt door hozen en laarzen met omgeslagen kappen. De drie mannen op de achtergrond dragen hoeden, de rechter een jodenhoed. De jongetjes op de poort hebben mutsen met omgeslagen randen. De linker draagt een mantel met capuchon? Het schoeisel heeft vierkante neuzen.

Het poortgebouw is voorzien van arkeltorentjes op kraagstenen met acanthusbladkapiteel en van een balustrade.

Polychromie:
Incarnaat oranje-roze. Christus: haar zwart, doornenkroon groen, bloed helderrood, gewaad rood-geel-bruinachtig. Kruis: gehout in geelbruin en roodbruin. Linker beul: borstpantser grijs, helm bruin, mouwen geel, rok wit, beenlingen rood. Rechter beul: haar zwart, hoed rood-zwart, mouw grijsgroen, hemd wit, bovenstuk paltrok grijs, rok wit, beenlingen rood, schoeisel zwart met bruine omslag. Simon: haar zwart, kleed rood, schoeisel zwart. Maria: sluier en tranen wit, kleed blauw, onderkleed rood. Figuur achter Simon: haar bruin, kleed blauw, hoed rood-zwart. Linker figuur achter de linker beul: baard bruin, kleed bruin, hoed rood-zwart. Rechter figuur achter de linker beul: baard grijs, kleed groen, hoed rood-zwart. Figuurtjes op poortgebouw: baretjes rood-zwart, linker geel kleed en groene mantel, rechter in het rood. Knielende figuur: haar bruin, hoed zwart, wambuis groen, mouwen geel, beenlingen rood, schoeisel zwart. Poortgebouw: rode baksteen met witte voegen, blauwe profielen, zwarte balustrade, zwart leiendak, spitsen licht geelbruin met groene grassprietjes, kraagsteen licht geelbruin. Rotsen: afwisselend bruin, blauw, zwart, oranje, rood, geelbruin. De gewaden hebben zwarte of witte biezen, paltrok en harnas zwarte details.

Onder de 19de-eeuwse (?) polychromie zijn resten van oudere zichtbaar. Op de linker hand van Christus zijn minstens drie lagen aanwezig, waarvan de onderste twee een witte grondering hebben. Verder sporen van vergulding op een oranjerode bolus op het kleed van Maria, op de halsboord van Christus, en op de knie van de linker beul; blauw (?) op de beenlingen van de rechter beul; rood op de mouwen van de knielende figuur, helderrood op diens hoed.

Techniek:
De kern ligt links in het werkblok. Aan de achterzijde zijn over de halve hoogte vanaf de bovenzijde de hoeken afgeschuind. Aan de voorzijde in het midden, in de rotsgrond een ca. 8,5 cm diep gat van ca. 1 cm doorsnede.

Staat:
In de rechter zijkant een spijkergat. In de achterzijde: bovenaan in het midden een rond gaatje (vm. bevestiging?), daaronder een schroefgat, een rest van een nagel, links enige spijkergaatjes, langs de onderzijde een horizontale ijzeren strip met twee schroeven vastgezet, voor de huidige bevestiging.
Afgebroken: onderarm en hand van de linkerfiguur boven de poort; rechter spits en deel linker spits van poortgebouw; touw om het middel van Christus en een van de twee touwen van het spijkerblok; wapen in de rechter hand van de linker beul. Aan de linker zijkant een fragment van de toren, aan de rechter zijkant een fragment van de rotsgrond (?).
Langs de mergstralen iets gescheurd, vooral aan de achterzijde.
In het midden van de achterzijde een plek houtwormschade. In het standvlak vlak bij de kern een plek houtwormschade. Verspreid enkele houtwormgaatjes, vooral in het onderste gedeelte.
De polychromie is op meerdere plaatsen afgesprongen.

De groep is een fragment van een retabel.

Inv. Rientjes: 1ste kw. 16de eeuw; later: Gelders-Duits.
Vogelsang 1911: Noord-Nederlands (?), omstreeks 1520.
Bouvy 1947: de groep staat onder zeer sterke Duitse invloed: o.a. te zien in de verticale plooien van de paltrok van de beul rechts en de karikaturale typen, 1ste kw. 16de eeuw. Bouvy verwijst vanwege de paltrok bij de statie uit Aalten, waarin Christus het kruis van drie mannen krijgt (ABM bs621), terug naar dit stuk.
Utrecht 1962 (Bouvy): Oost-Nederland, ca. 1520.
Marrow 1979: haalt het iconografische detail van de toeschouwers boven de stadspoort aan de linkerzijde naar voren. Dit opvallende detail in een verder weinig uitgebreide iconografie, is afkomstig uit Ps. 68,13: "(...) mij bepraat wat daar zit in de stadspoort, op mij weten de drinkers een liedje." Dit vers werd in de passieliturgie geciteerd op Aswoensdag. Eén van de eerste instanties dat dit citaat gebruikt is in verband met de kruisdraging is in de Meditationes Vitae Christi van Pseudo-Bonaventura, die weer werd opgenomen in de Vita Christi van Ludolf van Saksen en zo grote verspreiding vond in Noord-Europa. Marrow geeft verschillende voorbeelden uit Noord-Nederlandse passie-tractaten uit de vijftiende eeuw.
Utrecht 1984: Oost-Nederland, ca. 1520.

Defoer: mondelinge mededeling: Noord-Nederland.

Van Vlierden: Christus en de beul achter hem vertonen qua houding veel overeenkomst met de Kruisdraging van Derick Baegert, ca. 1480 (Münster, Westfälisches Landesmuseum, inv.nr. 59WKV 1047LM). Zie: Münster 1986, cat.nr. 167, afb. 348. Vergelijk voor de knecht het touw over zijn schouder Schongauers Kruisdraging uit de Grote Passie (Bartsch 16) en voor de Christusfiguur zijn Grote Kruisdraging (Bartsch 21). Nog verwanter zijn drie kruisdragingen van Israhel van Meckenem (Bartsch 17, 22 en 23) en een Kruisdraging uit de omgeving van de Meester van de Lyversberger Passion (rond 1470) (München, Alte Pinakothek, inv.nr. 9583). Zie resp. The Illustrated Bartsch 8, p. 229, p. 234-235; The Illustrated Bartsch 9, p. 27, 32, 33; München 1972, cat.nr. 9583, afb. 92. Het is goed mogelijk dat aan de iconografie van het reliëf een prent ten grondslag heeft gelegen.

De polychromie is in de 19de (?) eeuw overschilderd.

De zomer van Herman Pleij : 8 juli - 4 september 2016  (Herman Pleij), 2016, p. 5, afb.Symboliek van de Passietijd (6) : de kruisdraging van Christus  (Jan Gerits), 2011Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 48 afb., 351Verzamelen van middeleeuwse kunst in Nederland 1830-1903  (Barbara Kruijsen), 2002, p. 167, 176Geert Grote en de moderne devotie  (Marlies Caron), 1984, p. 28, afb. 23, voorwerpenlijst p. 9, cat. nr. 153 (als ABM bh227)Passion iconography in Northern European art of the late Middle Ages and early Renaissance : a study of the transformation of sacred metaphor into descriptive narrative  (James H. Marrow), 1979, fig.98, nt. 638Beeldhouwkunst : Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht  (Désiré Bouvy), 1962, cat. nr. 228, afb. 76De middeleeuwsche beeldhouwkunst in de Noordelijke Nederlanden  (Désiré Bouvy), 1947, p. 149-150, p. 184Holzskulptur in den Niederlanden, 1: das Erzbischöfliche Museum zu Utrecht  (W. Vogelsang), 1911, nr. 110, pl. XXIV

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!