MONSTRANS
Amsterdam, Michiel Esselbeeck, 1656
BMH m10050

Voor de schuilkerk van Sint Pancratius te Castricum vervaardigde Michiel Esselbeeck in 1656 deze prachtige barokke monstrans. De edelsmid was uit Duitsland afkomstig en had zich in Amsterdam gevestigd. De door engelen gedragen hostie wordt geflankeerd door links Sinterklaas, en rechts de heilige paus Cornelius. Daarboven staan Paulus met het zwaard, en Petrus met de sleutels. Daar weer boven Willibrord met de Utrechtse Dom, en Pancratius, de kerkpatroon. De keizerskroon vormt een baldakijn voor Maria met Kind. Verder is de monstrans overdekt met reliëfs die scènes uit het Oude en Nieuw Testament, en heiligen voorstellen.

text in permanent exhibition

2005

On display now

Klooster benedenverdieping Schatkamer

BMH m10050

kerkgerei, monstrans

Monstrans op achtlobbige voet waarop kruisiging en zeven heiligen

Michiel Esselbeeck (edelsmid, Amsterdam)

1656

zilver, goud, glas

bruikleen

1988-03-29

Op de voet van de monstrans staan in reliëf locaal vereerde heiligen van het bisdom Haarlem afgebeeld. Tegen de klok in draaiend staan naast het crucifix met onder het kruis Maria, Johannes en Maria Magdalena vervolgens Adelbert van Egmond, Engelmundus van Velsen, Lidwina van Schiedam, Cunera van Rhenen, die op het reliëf gewurgd wordt door de vorstin van Rhenen en het dienstmeisje, Cornelia met palm en kruis en een kerk in het landschap, Martinus van Tours die zijn mantel deelt met de bedelaar en Bonifacius van Dokkum. De onder de voorstellingen op een banderol gegraveerde opschriften zijn in dezelfde volgorde: Crucifix, S. Adelbertus, S. Engelmundus, S. Liduina, S. Cunera, S. Cornelia, S. Martinus, S. Bonifacius.
De nodus laat twee gevleugelde cherubijnenkopjes, vruchten en bloemen zien.
Op de retabelonderkant zijn in het midden tussen korenschoven aan de voorzijde het laatste avondmaal, en op de achterzijde het joodse paasmaal afgebeeld.
Links en rechts aan de voorzijde bevinden zich plaquettes in cartouches met een cherubijnenkopje in het midden. Op links de mannaregen en op rechts de profeet Elia met de engel. Aan de achterzijde staan op dezelfde wijze op links het offer van Abraham en Melchisedek, op rechts David, de hogepriester en de toonbroden.
Op de retabelrand zitten aan de voorzijde links een cherubijntje met de lans, en rechts een met de geselkolom. Aan de achterzijde zitten links een cherubijntje met het kruis, en rechts een met de spons: vier Arma Christi.
Onder het retabelbaldakijn staat links Nicolaas van Myra met de tobbe waarin twee knaapjes, en rechts paus Cornelius met hoorn en pauskruis.
Twee engelen op een wolk dragen de lunula.
Het baldakijn van het retabel wordt gedragen door acht getorste zuilen die met wijnranken zijn omslingerd.
Op de bovenrand van het baldakijn bevinden zich aan de voorzijde twee plaquettes waarin in ondiep reliëf links Lucas en rechts Johannes de Evangelist zijn afgebeeld. Aan de achterzijde bevinden zich links Mattheus en rechts Marcus. De vier evangelisten zijn schrijvend weergegeven.
Het retabel wordt in het midden bekroond door een zwenkende koepel met vier cherubijnenkopjes. Op de voorzijde staat in een cartouche de annunciatie. Links zit Maria achter een lezenaar met boek. De aartsengel Gabriël zweeft binnen met een lelietak in zijn hand.
Op de achterzijde staat in een zelfde cartouche Maria op de draak met een staand Jezuskind voor zich. Links zijn op de achtergrond in ondiep reliëf Adam en Eva afgebeeld onder de Boom van de kennis van goed en kwaad.
Op de zwenkende koepel staat Maria in de stralenkrans (Maria in de zon) op een maansikkel, met op haar linkerarm het Jezuskindje en in haar rechterhand een scepter. Maria draagt geen kroon.
Als overhuiving van Maria in de zon is de Amsterdamse keizerskroon geplaatst die op zijjn beurt bekroond wordt door een hart waaruit een takkenkruis met corpus Christi ontspringt.
Aan de linkerkant staat boven de heilige Nicolaas onder een overhuiving van vier langgerekte bladeren de apostel Paulus met zwaard en boek. Op de overhuiving staat Sint Willibrord met op zijn hand een model van de Utrechtse Domkerk en –toren. Zijn bisschopsstaf ontbreekt.
Aan de rechterkant staat boven paus Cormelius onder een soortgelijke overhuiving de apostel Petrus met sleutels en boek. Op deze overhuiving staat de heilige Pancratius met palmtak en zwaard, patroonheilige van de parochiekerk van Castricum.

In de monstrans is de volgende mededeling gegraveerd: "verguld en gerestaureerd door W. Thijssen Haarlem 25 maart 1941".

De monstrans, een blik op een object van het kerkelijk erfgoed  (Casper Staal), 2013, p. 194, afb. en p. 183-184, tekst100 Jaar St. Pancratiuskerk Castricum 1911-2011 : een boek bij het honderdjarig jubileum van de St. Pancratiuskerk, geschreven door en voor parochianen  (Jan Molkenboer), 2011, p. 29, afb.Nederland museumland : gids langs meer dan 1250 musea, kastelen, oudheidkamers, dierentuinen en hortussen , 2009, p. 90, afb.Schitterend : de schatkamer van Museum Catharijneconvent  (Sanne Klaver), 2009, p. 36-37, afb.Christendom in Nederland : topstukken uit Museum Catharijneconvent  (Babette Hellemans), 2006, p. 74, afb. 70Christianity in the Netherlands : highlights from Museum Catharijneconvent  (Babette Hellemans), 2006Museum Catharijneconvent : een keuze uit de mooiste werken  (Niels H. Koers), 2000, p. 71, afb.Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1998  (Niels H. Koers), 1997, week 49Bedevaarten in Nederland  (Casper Staal), 1997, cat. nr. C26, afb. p. 77Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1997  (Niels H. Koers), 1996, week 22Jaarverslag Rijksmuseum Het Catharijneconvent 1988 , 1993, p. 19Pracht en eenvoud rond sacramentsdevotie : een monstrans en een pelgrimsteken  (Marlies Caron), 1988, 5-7, afb.Pracht en eenvoud rond sacramentsdevotie : een monstrans en een pelgrimsteken  (Marlies Caron), 1988, afb.Nederlands zilver 1580-1830 = Dutch silver 1580-1830  (A.L. den Blaauwen), 1979, cat. nr. 62

Have you noticed a mistake or do you have any further information about this object?
Let us know!