Kruisiging en zes taferelen uit het lijden van Christus
Atelier Jacob Cornelisz. van Oostzanen, ca. 1515-1520
ABM s87

Als in een stripverhaal leidt dit schilderij ons door het aangrijpende lijdensverhaal van Jezus. De centrale scène toont drie indrukwekkende kruisen waaraan de veroordeelden hangen, met in het midden Christus. Zijn geliefden, onder wie Maria en Maria Magdalena, kijken vol smart naar hem op. Links zien we Christus in de hof van Getsemane, Pilatus wast zijn handen en Pilatus toont de gegeselde Christus aan het volk, rechts de voorstellingen Veronica wist het gelaat af van Christus, Maria beweent haar dode zoon en Graflegging van Christus.

zaaltekst vaste opstelling

2014

Niet in het museum te zien

ABM s87

schildering

Kruisiging met meerdere figuren en zes taferelen uit het lijden van Christus

omgeving van Jacob Cornelisz. van Oostsanen

1515 - 1524

paneel, olieverf

legaat

1893-11-09

Het gouden geschilderde lijstwerk maakt dat het paneel oogt als een triptiek, waarvan de 'zijluiken' zijn opgebouwd uit drie voorstellingen boven elkaar. De centrale voorstelling toont Christus aan het kruis tussen de twee gekruisigde moordenaars in een bergachtige omgeving met rechts op de achtergrond Jeruzalem en in de verte de zee. Maria Magdalena zit geknield aan de voet van Christus' kruis. Links van het kruis zijn Maria, Johannes en de twee andere Maria's voorgesteld. Rechts twee staande figuren en een groep ruiters. Onder de laatsten is de gelovige hoofdman, die met zijn rechter hand wijst naar Christus. Aan weerszijden van de centrale voorstelling zijn drie episoden uit het passieverhaal afgebeeld. Linksboven is Christus voorgesteld in de Hof van Olijven. Een engel houdt hem de lijdensbeker voor. Drie van zijn discipelen liggen op de voorgrond te slapen. Op de achtergrond leidt Judas de door de poort binnenkomende soldaten naar Christus. De middelste voorstelling toont Pilatus die zijn handen wast, terwijl Christus door soldaten wordt weggeleid. Rechts van Pilatus zijn vrouw, die hem haar droom vertelt en links twee mannen. Op de voorstelling linksonder wordt Christus aan het volk getoond ('Ecce Homo'). Onder bij het balkon houden twee mannen het kruis vast. Rechts het volk. De voorstelling rechtsboven toont de kruisdraging. Christus is onder de last van het kruis gevallen en met zijn knieën op het spijkerblok terechtgekomen. Simon van Cyrene helpt hem het kruis te dragen, terwijl gewapende soldaten hem voortjagen. Veronica houdt hem knielend de doek voor. Op de achtergrond rechts zijn Maria en Johannes te zien. Op de middelste voorstelling is voor het kruis, waartegen de ladder is geplaatst, de bewening weergegeven. Christus wordt ondersteund door Johannes en Maria Magdalena zalft zijn voeten. Maria knielt naast hem en de twee andere Maria's staan achter haar. Achter Johannes is Jozef van Arimatea afgebeeld met drie nagels in zijn hand. Rechts van het kruis staat Nikodemus. Links op de voorgrond liggen de doornenkroon en drie nagels. Op de voorstelling rechtsonder is te zien hoe Christus door Jozef van Arimatea en Nikodemus in een sarcofaag wordt gelegd. Maria buigt zich over Christus heen. Achter haar Johannes, geflankeerd door de twee andere Maria's. Maria Magdalena zit op de voorgrond en kust Christus' hand. Naast haar de zalfpot, de doornenkroon en drie nagels.

Lijst:
Lijst is niet origineel.

Toeschrijving:
Atelier/school van Jacob Cornelisz. van Oostsanen (Dülberg 1903: 'nicht ganz eigenhändig'; Steinbart 1922; Rientjes 1922: 'richting van'; Six 1925; Utrecht 1933; Hoogewerff 1939). Jacob Cornelisz. van Oostsanen (Utrecht 1913; Valentiner 1914: nog nalezen). Hoogewerff (1939) noemt hem de Meester van de Utrechtse Kruisberg met Passie uit Montfoort. Noordnederlandse meester, school Jacob Cornelisz. (Utrecht 1948). Noord Nederland (Haaren 1995).
De voorstellingen met Christus in de Hof van Olijven en Ecce Homo zijn vereenvoudigde versies van de gelijknamige houtsneden uit de Ronde-Passieserie van Jacob Cornelisz van Oostsanen, resp. gedateerd 1512 en 1514; de moordenaars en Maria Magdalena (in spiegelbeeld) uit de Kruisiging zijn waarschijnlijk ontleend aan Van Oostsanens ongedateerde houtsnede met dit thema ( Hollstein 5, nr. 68, 74 en 82).

In cat.tent. Utrecht 1913 wordt het werk gerelateerd aan:
- Kruisiging, toegeschreven aan Jacob Cornelisz., Rijksmuseum Amsterdam (inv. nr. A 1967; Amsterdam 1976, p. 177)
- Kruisiging, Noordnederlandse meester/school Jacob Cornelisz., Augustijnenstatie Amsterdam (Utrecht 1913, nr. 16).
De centrale voorstelling met de kruisiging toont voor een deel gelijkenis met een door Jacob Cornelisz. gesigneerde houtsnede met hetzelfde thema (Steinbart 1937: datering hsn. omstreeks 1511-12; Schretlen 1938: datering hsn. 1504; Hoogewerff 1939; Hollstein V). De kleine voorstellingen met de Ecce Homo en in mindere mate die met de Hof van Olijven, Kruisdraging en Graflegging tonen verwantschap met door Jacob Cornelisz. gesigneerde houtsnedes uit de Grote Ronde Passie-serie, op de prenten 1512-1514 gedateerd (Beets 1905; Steinbart 1937; Hoogewerff 1939; Hollstein V). Hoogewerff (1939) denkt dat zowel het schilderij als de prentenserie van Jacob Cornelisz. mogelijk zijn vervaardigd naar een gemeenschappelijk voorbeeld. Hij beschrijft in dit verband ook nog een klein paneeltje met Christus in de Hof van Olijven (atelier J.C.; part. verz.) dat veel overeenkomsten vertoont met dezelfde scène op het schilderij. Hoogewerff ziet tenslotte nog verband met het werk van de Meester van de Page (Johannes en de heilige vrouwen in de centrale voorstelling).

Datering:
Omstreeks 1514 (Dülberg 1903; Steinbart 1922; Utrecht 1933; Utrecht 1948). Na 1514 (Beets 1905: 'de dateering van Dülberg "1514" is dus waarschijnlijk iets te vroeg.'). Kort na 1500 (Valentiner 1914: nog nalezen). Begin 16de eeuw (Rientjes 1922). Omstreeks 1515 (Hoogewerff 1939). Omstreeks 1520 (Haaren 1995).

Retouches zichtbaar.

Hollstein's Dutch & Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700, volume 5: Cornelisz.-Dou  (F.W.H. Hollstein), z.j., vgl. nr. 67-78, 82Jacob Cornelisz van Oostsanen (ca. 1475-1533) : de renaissance in Amsterdam en Alkmaar  (Daantje Meuwissen), 2014, p. 212-213, afb.Divine inspiration : Russian icons meet western art (10 April - 4 August 2013)  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, Zaal 6, cat. nr. 11Goddelijke inspiratie : Russische ikonen ontmoeten westerse kunst (10 april - 4 augustus 2013)  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, Zaal 6, cat. nr. 11J.S. Bach, St. Matthew Passion, BWV 244, The Netherlandish Bach Society, Museum Catharijneconvent  (Anique Chantal de Kruijf), 2011, p. 110-111, afb., p. 127, afb. dt., p. 149, afb. dt., p. 152, afb. dt., p. 168, afb. dt., p. 169, afb. dt.Pontius Pilate, anti-semitism and the Passion in medieval art  (Colum Hourihane), 2009, p. 144, plate 10, p. 335-336, fig.169De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 43, afb.Jeruzalemroute : de betekenis van Jeruzalem voor het christendom aan de hand van een aantal kunstwerken  (Saskia van Haaren), 1995, afb. 2Catalogus schilderijen Aartsbisschoppelijk Museum [1948]  (Antonius Egbertus Rientjes), 1948, p. 110-114De Noord-Nederlandsche schilderkunst, deel 3  (G.J. Hoogewerff), 1939, p. 94-100, afb. 42-43Vroeg werk van Jacob Cornelisz.  (M.J. Schretlen), 1938, vgl. p. 145-192Das Holzschnittwerk des Jakob Cornelisz. von Amsterdam  (K. Steinbart), 1937, vgl. nr. 19, 20-31Catalogus der schilderijen Centraal Museum Utrecht [1933] , 1933, cat. nr. 508Nog eens: Cornelis Buys, Jan van Hout en Jacob Cornelisz.  (J. Six), 1926Jan van Hout, Cornelis Buys en Jacob Cornelisz.  (J. Six), 1925, m.n. p. 16, p. 18 afb. 12, p. 27Het spijkerblok in de kruisdraging van Christus  (Antonius Egbertus Rientjes), 1922, m.n. p. 44 afb. 6, p. 47Die Tafelgemälde des Jakob Cornelisz von Amsterdam : Versuch einer kritischen Biographie und Beitrag zur holländischen Malerei im ersten Drittel des 16. Jahrhunderts  (K. Steinbart), 1922, p. 87-88, 160Tentoonstelling van Noord-Nederlandsche schilder- en beeldhouwkunst vóór 1575 , 1913, cat. nr. 15De Naarder gewelfschilderingen  (N. Beets), 1905, m.n. p. 181, nt. 1Frühholländer I-IV  (Franz Dülberg), 1903-1908, dl. 2, p. 11, Tafel IX

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!