Catharina van Alexandrië
Maasland (Meester van Elsloo), ca. 1500
BMH bh3970

Wie is deze vrouw die u begroet bij het aflopen van de trap? Het is de naamgeefster van het museum: Catharina van Alexandrië. Ze is volgens de legende zeer geleerd en een overtuigd christen.
De Romeinse keizer Maxentius (306-312) wil met haar trouwen. Catharina weigert omdat ze haar geloof en maagdelijkheid wil behouden. Daarop wil de keizer haar martelen met een rad waarop scherpe ijzeren punten zijn gemonteerd. In plaats van Catharina breekt echter het rad. De keizer laat haar dan onthoofden.
Catharina is in de middeleeuwen en daarna erg populair. Veel kerken en kloosters dragen haar naam. Haar hulp wordt ingeroepen bij besmettelijke ziekten, zoals de pest.

zaaltekst vaste opstelling

2019

Nu te zien

Grachtenpand entree museum trappenhuis

BMH bh3970

beeld

Catharina van Alexandrië

Meester van Elsloo (Opper-Gelre)

1495 - 1504

eikenhout, verf

aankoop

1946

Catharina is staande voorgesteld, rustend op haar linkerbeen. In haar linkerhand draagt zij een open boek. Onderaan de boekband hangt een slip af met aan het uiteinde een bol. In haar rechterhand hield de heilige een nu verdwenen attribuut. Keizer Maxentius ligt onder haar voeten: zijn hoofd steekt aan de rechterkant onder haar gewaden uit en zijn rechterhand steunt op het grondje.

Catharina's haar valt in lange strengen over haar rug en schouders. Op haar hoofd draagt zij een band met parels en getorste rand. Ze draagt een bovenkleed met een keurs met V-vormige halsuitsnijding, waarin een geplisseerd hemd zichtbaar is. Onderaan de keurs een ingeschulpte rand met bolletjes. Vanonder de keurs valt een wijde rok naar beneden, die zij onder beide armen heeft opgenomen, waardoor voor het lichaam een reeks onregelmatige V-vormige plooien is ontstaan. Onder deze rok zien we de pijpplooien van het onderkleed dat over de keizer en de grond valt en de ronde neus van haar rechterschoen met trip vrijlaat. Over haar schouder ligt een mantel die ze onder beide armen heeft opgenomen en die met een dubbelkoord over haar borst is gesloten. Aan de ene kant een ronde speld of knoop, aan de andere kant is het koord door twee gaatjes in de boord getrokken. Op de kleding is een grote hoeveelheid ingesneden patronen zichtbaar. Op de bovenste band van de kroon een golflijn met ingeponste punten. Op de boord van het hemd een ingeschulpte lijn met ingeponste punten. Op de boord van de V-hals een ruitpatroon met ingeponste punten. Op het dubbele koord van de mantel een golvende bloemenrand waarbij de bloemetjes uit drie puntjes bestaan. Op de mantelrand is bont gesuggereerd door ingeponste puntjes. De boekband is versierd met beslag en een ingesneden ruitpatroon. De zoom van het bovenkleed heeft een ruitpatroon met ingeponste punten. De keizer draagt een snor en een korte baard. Hij heeft een soort hoedkroon op met ingesneden zigzagpatroon en draagt een kleed met brede kraag waarop eveneens een zigzagpatroon.

Polychromie:
Sporen van witte grond en restjes van meerdere lagen polychromie. Zwart op het haar. Op de parels van de kroon groen waarop rood; op de bovenste band restanten groen; daarover een witte grond en een bruinige afwerking. Rood in de mond. Geel op de bontrand van de mantel. Rood aan de binnenzijde van de mantel; blauw op een donkere grond op de buitenzijde; geel op het blauw van de mantel en ook op de mantelrand. Aan de achterzijde van de mantel lijkt het blauw niet de eerste afwerking te zijn. Op de mantel en de mantelrand rechts nog sporen van een menie-achtig rood. Op het hemd zwart waarop groen en vervolgens blauw. Op de banden van de mantel weer heldergeel. Onder op het bolletje van de boekband achtereenvolgend rood, blauw en geel. Op de snede van het boek rood. Op de band zwart waarop geel. Op de rand van het bovenkleed sporen blauw maar ook heldergeel, op de schoen zwart, waaronder geel en op de grond groen, ook op de breukvlakken. Op de kraag van de keizer oranjerood, waarover zwart. Op zijn onderkleed rood. Groen op het standvlak.

Techniek:
De kern is niet te bepalen aangezien de onderzijde aangevuld is met een modern houten plankje voor rechtstand. Aan de achterzijde een rechthoekige uitholling van ca. 58 cm hoog, 10 à 14 cm breed en max. 23 cm diep. In de uitholling beitelsporen en opstaande houttongen. Bewerkinssporen van het afvlakken aan de achterzijde onder de uitholling. Voor op de buik een noest. Kopse spie in de kraag van de keizer, in de achterzijde van de mantel van Catharina en in haar rechterschouder. Werkbanksporen zijn niet zichtbaar. Boven in de rug een gesmede kram.

Staat:
Het grootste deel van het standvlak is bedekt door een nieuw aangezet plankje voor rechtstand. Langs de voorrand is een stukje linnen gelijmd om een oorspronkelijk, ingezet spietje te steunen. De rechterhand is later toegevoegd (ingestoken en gelijmd); de pink was aangelijmd en is weer afgevallen. Overlangse spieën in het hoofd en aan de voorzijde door het kleed. De spieën zijn deels aangevuld met kneedbaar hout. Oude reparatie in de plooien van de mantel links, aan de binnenzijde van de uitholling, verstevigd met linnen.
Ontbreken: het attribuut (zwaard?); het rad (?): achter de keizer bevindt zich een iets taps toelopend gat met een doorsnede van ca. 1,5 cm.
Afgebroken: linkerhoek van het boek en een stukje uit de band rechts; stukjes uit de kroon van de keizer; meerdere delen uit de grond en enkele stukjes uit de ingesneden sierranden.
De grond is licht gescheurd.
Wat verspreide houtwormschade o.a. op boek, afhangende boekband, linkerschouder, boven op het hoofd, haarband en het haar aan de achterzijde.

Utrecht 1988: Nederrijn, ca. 1500.

Höppener-Bouvy en Van Vlierden: Dit stuk staat veel dichter bij de beelden uit de omgeving van de Meester van Elsloo dan bij Nederrijnse stukken. Vergelijk bijvoorbeeld het gelaatstype en de plooival met het Mariabeeld te Gaesdonck en het Mariabeeld te Siersdorf (Horst 1974, afb. 7 en 2). In deze groep is ook het (bijbehorende?) Helenabeeld te Neuss geplaatst, dat volgens de inv.kaart uit dezelfde kerk stamt als onze Catharina: zie Horst 1974, afb. 16. Zie voor de Meester van Elsloo ABM bh289.

Volgens oude inventariskaarten eikenhout, volgens inventarisvel notenhout, volgens RMCC 1988 notenhout en volgens Becker-Guggi 1994 eikenhout.

Tijdens de restauratie in 1994 door mw. Becker (Delft), werd de beits verwijderd en werden storende scheuren gedicht met eikenhout en kneedbaar hout. Tevens werd voor rechtstand op het standvlak een halve eiken sokkel aangezet met eiken pennen.

In maart 2000 is de rechterpink van Catharina aangelijmd door Archeoplan. De zich bij het beeld bevindende losse spie behoort volgens de restauratoren niet bij dit beeld. De gelijmde pink is in april 2000 tijdens het bekijken van het stuk weer afgebroken.

Op de achterzijde een etiketje met het nummer 24 en een nog ouder stickertje met frau(?) O.F.F.A.

Catharina van Alexandrië : een intrigerende heilige  (Gon Loeber), 2022, p. 115De Meester van Elsloo : van eenling tot verzameling  (L. Hendrikman), 2019, p. 156Gids naar Nederlandse musea : op weg naar de kunst  (Micky Piller), 2019, p. 171, afb.Catharina van Alexandrië  (Herman Pleij), 2016, p. 45, afb.Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 109, 357Helse en hemelse vrouwen : schrikbeelden en voorbeelden van de vrouw in de christelijke cultuur  (Marlies Caron), 1988, p. 89, cat. nr. 73; p.114, afb.

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!