Veronica toont de zweetdoek
Utrecht?, ca. 1475
ABM bh580

De heilige Veronica toont de doek aan twee vrouwen, die vol ontzag hun handen ineenslaan. Met de close-up uitbeelding van Christus’ gelaat op de doek kunnen leed, pijn, rimpels en wonden op een confronterende wijze worden verbeeld. De emotie van de toeschouwer wordt hiermee opgeroepen. In de veertiende en vijftiende eeuw, toen Christus’ lijdensweg volop in de aandacht stond, bereikte de verering van Veronica haar hoogtepunt.

zaaltekst tentoonstelling

Pasen 2012

2012

Niet in het museum te zien

ABM bh580

beeld, retabel, fragment

Veronica toont de zweetdoek aan twee vrouwen

onbekend (Utrecht) plaats vervaardiging onzeker

ca. 1475

eikenhout, verf

aankoop

1964

Veronica zit links op de voorgrond en toont de doek met de beeltenis van Christus' gelaat aan twee vrouwen. Zij is driekwart naar rechts gewend en houdt de doek met beide handen voor zich op, terwijl zij erop neer kijkt. Tegenover haar, rechts op de voorgrond en driekwart naar rechts gewend, zit één der twee vrouwen. Zij heeft haar beide handen om haar opgetrokken rechterknie geslagen. Tussen hen in bevindt zich, iets meer naar achteren en aanmerkelijk kleiner afgebeeld, een derde vrouw, die frontaal is afgebeeld. Het is niet duidelijk of zij staat of zit. Haar linkerknie is gebogen. Zij heeft haar handen voor zich gekruist en kijkt naar beneden, naar de doek. De compositie wordt sterk bepaald door de gecompliceerde plooival van de wijde mantels van de beide vrouwen op de voorgrond. Deze neemt de onderste helft van het reliëf in. De mantels vertonen vele, onregelmatige, vrij vlakke, hoekige kreukels en vouwen en bedekken grotendeels de golvende, met zigzaggroeven afgewerkte grond. De gebogen lijnen van enkele pijpplooien accentueren de omtrek van de beide figuren en richten de aandacht op de zweetdoek in het midden van de voorstelling.

Veronica is gekleed in een ruimvallend gewaad. Haar hoofd wordt omsloten door een hoofd- en een kindoek. Haar ruime mantel is over haar hoofd geslagen, valt langs haar rug naar beneden en is over haar schoot gedrapeerd. De vrouw tegenover haar is gekleed in een ruimvallend gewaad met v-hals, waarover een mantel, die haar rug en een deel van haar linkerbeen bedekt. Over haar hoofd hangt een doek met geplisseerde rand en daarover draagt zij een stijve kap. De achterste vrouw heeft een geplisseerde kap op het hoofd, waarover een hoofddoek met geplooide rand die onder haar kin is vastgemaakt. Haar gewaad met v-hals is gegord. In de halsopening is de rechte rand van een onderkleed zichtbaar.

Polychromie:
Resten van meerdere lagen polychromie, meest niet origineel. Resten witte grondering. Rood in meerdere lagen op de mond van de rechter vrouw en van Veronica. Zwart op het haar van Christus (2 lagen), waaronder rood (bolus?). Rest roze incarnaat op de handen van de vrouw rechts. Kleed Veronica: gelig, zwart, roze, groen. Vrouw rechts: kleed en mantel rood, zonder grondering. De verf is diep in het hout gedrongen (modern). Op het kleed restjes lichtblauw. Buiten- en binnenzijde mantel groen en blauwgroen. Vrouw midden: kap wit, kleed groen, in de halsopening roze. Grond: olijfgroen, waarop blauw en wit. Achterkant en zijkanten: op de vrouw rechts purper en hard blauwgroen. Op de vrouw midden groen. In de uitholling een witte afwerking.

Techniek:
Aan de achterzijde sterk uitgehold, hoofd en standvlak uitgezonderd. Brede gutssporen in de uitholling. Hoogreliëf. Gedetailleerd gewerkt (o.a. groefjes langs de oogleden). De kern lag rechts achter het werkblok. Op de vlakke delen van de achterzijde bewerkingssporen van het afvlakken.
Voormalige oorspronkelijke bevestiging (?): twee ronde boorgaten in het standvlak, tot in de uitholling, doorsn. ca. 0,7 cm.

Staat:
Op meerdere plaatsen aangevuld in bijgekleurde, witte substantie (kunsthars?): boven het rechteroog van Veronica; haar rechterhand; rechter hand vrouw midden; mantelplooi vrouw rechts; hoek grond rechts onderaan. Enkele scheuren met hetzelfde materiaal gedicht, o.a. in de voorzijde van Veronica's mantel. In de uitholling rechts een stukje uitgebroken en gefixeerd met spijker.
Afgebroken: achterste deel van de hoek rechts. De neus van Christus is beschadigd. Er is een stukje gebroken uit het gezicht van de vrouw in het midden en een groter deel uit haar hoofddoek en linkerschouder. Twee stukjes uit de uitholling gebroken: boven het aangezette deel en meer naar het midden. Delen van het standvlak uitgebroken bij de scheuren.
Sterk radiaal gescheurd. In het standvlak links en rechts twee metalen krammen om scheuren dicht te houden. Aan de achterzijde in de linker zijkant vier spijkergaten deels met resten van spijkers, bij de bovenste spijker gescheurd. In de achterzijde midden bovenaan drie resten van nagels en een grote, gesmede nagel.
Kleine oppervlaktebeschadigingen van de meest uitstekende delen; deels zwart gekleurd (brandschade?).

Het stuk was onderdeel van een altaarretabel, dat een Calvarie als hoofdthema gehad zal hebben.

Schaduwinv.: Zuid-Nederland, ca. 1460.

Kalf 1906: 15de eeuw. NB Veronica toont volgens Kalf de doek aan drie vrouwen.
's-Hertogenbosch 1913: eind 15de eeuw. Er wordt hier gesproken van een nu verdwenen, nieuwe polychromie.
Voorloopige lijst 1917: laatste kw. 15de eeuw; nieuw gepolychromeerd, in de R.K. St.-Martinus.
Nijmegen 1950: Gelders, eind 15de eeuw; resten van oude polychromering.
Jaarverslag ABM 1962: Zuid-Nederland (?), 2de h. 15de eeuw. Het stuk werd in dit jaar in bruikleen ontvangen.
's-Gravenhage 1963: Zuid-Nederland (Brabants), ca. 1480.
Bouvy 1966: wellicht Zuid-Nederland, ca. 1470. Hij ziet invloed van de Brusselse meester Rogier van der Weijden, in de plaatsing van de figuren op het voorste plan en plooival. Bouvy wijst erop dat door het teloorgaan van de polychromie de scherpte van de plooien nu te veel opvalt.
De Beaufort en Van den Berg 1968: Gelders (?), ca. 1500. Melden abusievelijk dat het zich nog in Doornenburg bevindt. Vermelden resten polychromie.
Stockholm 1970: Noordelijke of Zuidelijke Nederlanden, ca. 1470. De iconografie is sinds het begin van de 15de eeuw bekend uit Kruisigingstaferelen uit het Nederrijngebied. De compositie is verwant aan die van Rogier van der Weyden.
Utrecht 1971: Zuid-Nederland (?), ca. 1460.
Amsterdam 1980: Utrecht (?), eind 15de eeuw. De onrustig gebroken plooien zouden wijzen op een late tijd van ontstaan. In de koppen mogelijk verwantschap met Utrechtse sculptuur. Geen parallellen in de Noord-Nederlandse beeldhouwkunst bekend.

Jan Klinckaert (mond. med. 10-09-1996): Utrecht, ca. 1480. Hij plaatst het reliëf in de omgeving van Adriaen van Wesel maar dan iets later; hij vindt de plooien te hard voor Van Wesels stijl, maar door het verloren gaan van de beschildering vallen de scherpe kantjes thans te veel op (Bouvy, 1966). Anderzijds is de stijl van de kopjes en het vlechtmotief in de haren van Christus typisch voor Van Wesel.

In beeld geboren  (Liesbet Kusters), 2023, p. 48, afb.Utrechtse Veronica naar Den Bosch  (Annabel Dijkema), 2012, p. 33, afb.Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 16, 215Adriaen van Wesel, naar aanleiding van de tentoonstelling in het Rijksmuseum  (Guido de Werd), 1980, nr. 51Banden met het Zuiden , 1971, cat. nr. 42Konstskatter fran Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum  (A. Andersson), 1970, nr. 18Kerkelijke kunst  (Désiré Bouvy), 1965-1967, dl. 2, p. 45, Pl. 22Kunst uit kerkelijke musea in Nederland  (H.J.A.M. van Haaren), 1963, cat. nr. 93"Lumen Christi" : tentoonstelling van religieuse kunst uit Nijmegen en omgeving , 1950, nr. 47Catalogus der Nationale Tentoonstelling van oude kerkelijke kunst te 's-Hertogenbosch juni - september 1913  (Jan Kalf), 1913, cat. nr. 733, p. 175De katholieke kerken in Nederland : dat is de tegenwoordige staat dier kerken met hunne meubeling en versiering beschreven en afgebeeld  (Jan Kalf), 1906, p. 67Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht , 1960-1964, m.n. 1962, afb. 17

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!