Kerkdienst in de Nieuwezijdskapel te Amsterdam, Hans Jurriaensz van Baden?, ca. 1658

Het is alsof je er zelf bij bent, met de bijbel in de hand. Bij deze dienst hangt een gemoedelijke sfeer; kinderen lopen rond en de hond mag mee naar binnen. Vanaf de preekstoel richt de predikant zich tot zijn verzamelde gemeente. De vrouwen rond de preekstoel hebben stoelen van huis meegebracht. Op de herenbanken rond de pilaren zitten de notabelen. In dit ongedwongen samenzijn is niet iedereen gelijk.

zaaltekst tentoonstelling

In the name of love

2025

Nu te zien

In the name of love

RMCC s11

schildering

Interieur van Nieuwezijdskapel Amsterdam tijdens de kerkdienst

Hans Jurriaensz. van Baden (schilder, Noord-Nederland) naam vervaardiger onzeker

ca. 1658

olieverf, doek

aankoop

1975-02

Zicht van west naar oost binnen de Amsterdamse Nieuwezijdskapel tijdens de dienst van achter een balustrade waarop een open boek, met op het voorste plan een als trompe-l'oeuil geschilderd gordijn, dat met ringen bevestigd aan een horizontale stang. Het interieur toont een driebeukige kerk met bundelpijlers, trekbalken, koperen luchters en een vloer die belegd is met een regelmatig patroon van zerken. In de kooromgang achterin is het oostelijk tochtportaal, een meubel versierd met getorste zuilen en dito obelisken, zichtbaar. Vanaf de preekstoel, aan de zuidzijde geplaatst tegen een pijler van het middenschip, richt de predikant zich tot zijn verzamelde gemeente. De heren bevinden zich in of bij de herenbanken rondom, de vrouwen zitten op losse klapstoeltjes in het middenschip. Op de voorgrond zitten in een bank aan de meest noord-westelijke middenpijler twee heren (waarschijnlijk de kerkmeesters) met naast de bank twee deftig geklede jongetjes, een hond, en, links terzijde, twee staande vrouwen, waarschijnlijk hun echtgenoten. Naast de bank nog een op de rug geziene heer in kleurige (militaire?) dracht. Op de rechter voorgrond een echtpaar met dochter in de streekdracht van het Waterland. Tegen de noorderwand het gothische orgel met open luiken, waarvan het rechter een voorstelling van Saul die de harpspelende David met een speer bedreigt, vertoont.

Toeschrijvingen aan Johannis Coesermans, Job Berckheyde, Gerrit Berckheyde, School Emanuel de Witte en Amsterdamse School. Het werk staat in stylistisch opzicht dicht bij dat op een paneel met het interieur van de schouwburg aan de Keizersgracht uit ca. 1650 (Nederlands Theater Instituut, Amsterdam) dat toegeschreven wordt aan de Amsterdamse interieurschilder Hans Jurriaens van Baden (1604-1677). Aanleiding tot de vervaardiging van dit schilderij was hoogstwaarschijnlijk de restauratie van de kerkvloer door de belegging met nieuwe zerken. Door de kerkmeesters was daartoe, waarschijnlijk eind 1656, een verzoek gedaan bij de vroedschap van de stad Amsterdam. Na een gunstige beschikking hierop van 28 januari 1657 werd de vloer waterpas gelegd en hersteld. Logischerwijs werd toen ook de inrichting voorzien van de op het interieur zichtbare herenbanken. In 1657/1658 zal dit project zijn beslag hebben gekregen. Verantwoordelijk voor de uitvoering waren de kerkmeesters, wier bank gewoonlijk (bijvoorbeeld in de Oude Kerk Amsterdam) schuin tegenover de kansel gesitueerd was. Een dergelijke bank, op het schilderij zeer prominent in beeld gebracht, bevat waarschijnlijk de kerkmeesters. Begin 1658 waren dat Abraham Alewijn (ca. 1605-1678) en Everard Scott (ca. 1610-1678); waarschijnlijk hebben zij zich samen met hun respectievelijke echtgenotes Geertrui Hooftman (ca. 1610-1658) en Anna van Zinnick (ca. 1615-1696) die dan terzijde staan, laten afbeelden. Deze veronderstelling vindt haar grond in het feit dat de vloer op het schilderij in herstelde staat te zien is èn de omstandigheid dat het type kleding der kerkgangers de datering begrenst tot de periode 1655-1660. Van het echtpaar Abraham Alewijn en (de al op 22 mei 1658 gestorven) Geertruyt Hooftman bestaat een plaquettepenning uit 1665 door Pieter van Abeele (J.W. Frederiks, Amsterdam 1943, p. 9, nr. 11). De kerk was oorspronkelijk bekend als 'Heilige Stede' stamde in deze vorm uit het midden van de vijftiende eeuw, werd in 1578 voor de gereformeerde eredienst geschikt gemaakt door verwijdering van beelden en altaren en in 1908, ondanks luide protesten van vooral katholieke zijde, afgebroken. Van de inventaris binnen het kerkinterieur bleven bewaard: de gothische orgelkast uit ca. 1520 (r.k. kerk St. Nicolaas, Nieuwegein-N), de orgeluiken door David Colijns uit ca. 1635-1640 (Museum Catharijneconvent, ABM s163/164), oostelijk en (op het schilderij niet zichtbaar) westelijk tochtportaal (Oude Kerk, Amsterdam) en de kansel (Grote Kerk, Hilversum). Op het schilderij is als standpunt van de beschouwer gekozen voor een loge tegen de westelijke wand, ten noorden van het westelijk tochtportaal naar de Kalverstraat, onder de 'wezengalerij' ten behoeve van het naburige stedelijk 'Burgerweeshuis'. Een ander interieur van de Nieuwezijdskapel (uit ca. 1645-1650) geïnventariseerd onder RMCC s12.
Uit cat. Utrecht 2002: Wellicht gemaakt naar aanleiding van de voltooiing van de restauratie in 1657/1658 waarbij onder meer herenbanken in de kapel werden geïnstalleerd. De twee mannen in de herenbank aan de middenpijler en de twee vrouwen op de voorgrond links stellen vermoedelijk de toenmalige kerkmeesters, Abraham Alewijn en Everard Scott, en hun echtgenotes voor. Op het rechterorgelluik een afbeelding van Saul die de harpspelende David met een speer bedreigt (zie voor dit luik ABM s163).

Van Antwerpen naar Amsterdam : schilderkunst uit de zestiende en zeventiende eeuw  (Micha Leeflang), 2023, cat. 86, p. 379, afb.From Antwerp to Amsterdam : painting from the sixteenth and seventeenth centuries  (Micha Leeflang), 2023, cat. 86, p. 379, afb.De kerk is wat ze viert : 100 jaar liturgische kring  (Mieke Breij), 2021, p. 20, afb.Tijdreizen van 'de heyligherste' naar The Amsterdam Dungeon : afbeeldingen van een kerk aan het Rokin op kaarten door de eeuwen heen  (Reinder Storm), 2017God, Heidelberg en Oranje : 450 jaar Heidelbergse Catechismus  (K. Apperloo-Boersma), 2013, p.158 en 160, afb.Protestantse kerken : hun pracht en kracht  (Regnerus Steensma), 2013, p. 28, afb I.21Het nieuwe Liedboek in woord en beeld  (Jan Smelik), 2013, p. 98, afb.Power of faith : 450 years of the Heidelberg Catechism  (K. Apperloo-Boersma), 2013The wake of iconoclasm : painting the church in the Dutch Republic  (Angela Vanhaelen), 2012, p. 72, afb. 22Intérieurs d'églises : la peinture architecturale des écoles du nord : 1580-1720  (Bernard G. Maillet), 2012, p. 508, afb. M-O-1984Een juweel in Jutphaas  (Philip van den Berg), 2011Calvijn en de Nederlanden  (K. Apperloo-Boersma), 2009, p. 204, afb.Calvinismus : die Reformierten in Deutschland und Europa  (Ansgar Reiss), 2009, p. 324-325, nr. VI.15, afb.Martin Luther und die Reformation : Europa im Zeitalter der Glaubensspaltung 1517-1618 , 2009, p. 20-21, afb.2000 jaar Nederlanders en hun geestelijke liederen  (Jan Smelik), 2009, p. 754-755, afb.Prachtig protestant  (Tanja Kootte), 2008, p. 84, afb.Tachtigjarige Oorlog : opstand en consolidatie in de Nederlanden (ca. 1560-1650)  (S. Groenveld), 2008, p. 367, afb.Religievrede of scherpslijperij : godsdienstige tolerantie in de Republiek  (Anton van der Lem), 2006, p. 47The Hohe Messe : Mass in B-minor BWV 232  (Johann Sebastian Bach), 2006, p. 13, afb.Monumenten & archeologie Amsterdam, 5 , 2006, p. 31, afb.Gebouwd op geloof : monumenten van religie  (Ton van Schaik), 2005Een kleine geschiedenis van Amsterdam  (Geert Mak), 2005, afb. xvGeschiedenis van Amsterdam, II-1: centrum van de wereld , 1578-1650  (Willem Frijhoff), 2004, afb. 324Rondom het grote orgel van Monnickendam, 1  (Gerard Verloop), 2002, p. 7-9, afb.De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 19, 185, 329-330, afb.Embodied belief : ten essays on religious culture in Dutch history  (Willem Frijhoff), 2002, afb. 1-2Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, p. 71, afb. 43 en 45Eeuwenoude Amsterdamse preekstoel in monumentale hervormde kerk te Dedemsvaart  (H.D.J. Krikke), 2001Amsterdam : a brief life of the city  (Geert Mak), 1999, p. 132, afb.De Noorderkerk in Amsterdam  (Walter Kramer), 1998, afb. p. 7Picture curtains and the Dutch church interior, c. 1650: framing revelation in the Golden Age  (Christopher Heuer), 1997, afb. 6Vier eeuwen domineesland  (Niels H. Koers), 1997, p. 86, cat. nr. 83Het Nederlandse orgel in de Renaissance en de barok, in het bijzonder de school van Jan Covelens  (Jan van Biezen), 1995, p. 141, 149Huisgenoten des geloofs : was de samenleving in de Republiek der Verenigde Nederlanden verzuild?  (S. Groenveld), 1995, p. 20De kracht van het geloof: de wording van Europa  (Wim Blockmans), 1992Dutch literature in the age of Rembrandt : themes and ideas  (Maria A. Schenkeveld), 1991, p. 40, afb.Utrechtse orgelhistorische verkenningen : bijdragen tot de geschiedenis der orgelcultuur in de Lage Landen tot omstreeks 1630  (Maarten Albert Vente), 1989, p. 344, p. 356, afb. 10Protestants kerkinterieur : 16de-19de eeuw  (Robert P. Zijp), 1986, p. 28, p. 31, afb.Een huis voor het woord : het protestantse kerkinterieur in Nederland tot 1900  (Bert van Swigchem), 1984, p. 24Rijksmuseum Het Catharijneconvent = State Museum Het Catharijneconvent , 1983, p. 79, afb.Architectural painting in Delft : Gerard Houckgeest, Hendrick van Vliet, Emanuel de Witte  (Walter A. Liedtke), 1983, afb 118Tekst en uitleg [1982]  (Henri Defoer), 1982, p. 89, afb.Hel en hemel  (A.Th. van Deursen), 1980Tekst en uitleg [1979] , 1979, p. 90 afb.De Nieuwezijds Kapel en de inrichting in de 17de eeuw  (Paul Dirkse), 1977Bijbels en burgers : vijf eeuwen leven met de Bijbel, 1477-1977 : Delftse Bijbel  (C.C. de Bruin), 1977, cat. nr. 82, afb.9Catharijneconvent : monument met toekomst , 1975, p. 59Het mirakel van de Nieuwezijds Kapel : stroom van literatuur over Heilige Stede  (F.J. Dubiez), 1974, p.104-114De orgelkast der St. Nicolaaskerk te Jutfaas  (Gerardus Wilhelmus van Heukelum), 1887, p. 43-45, afb.Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht , 1975

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!