Bovenmenselijke schoonheid

‘Zijn schoonheid overtreft die van alle mensenkinderen. Hij heeft een vlak en zeer glad voorhoofd. Zijn gezicht kent geen rimpels of onregelmatigheden en wordt gesierd door een bescheiden blos. Zijn neus en mond zijn volmaakt gevormd.’ Dit staat in een brief die omstreeks 1100 opduikt. Hij zou geschreven zijn door de Romeinse consul Lentulus. De brief, afgebeeld op het linker paneel, staat vol met details over het uiterlijk van Jezus en wekt de suggestie dat Lentulus hem heeft ontmoet. De tekst en het portret dat aan de hand van de beschrijving werd geschilderd, brachten Jezus voor de middeleeuwse gelovige heel dichtbij.

Zuid-Nederland, ca. 1490-1500
Utrecht, Museum Catharijneconvent, BMR s2

voor publicatie

Body language : het lichaam in de middeleeuwse kunst

2020

Nu te zien

Klooster begane grond gang Oost

BMR s2

schildering, tweeluik

Tweeluik met Lentulusbrief en portret van Christus

onbekend (Zuid-Nederland)

1490 - 1499

olieverf, paneel

bruikleen

1964-04

Op het linkerluik de Lentulusbrief: Temporibus octouiani Cesaris Cum ex uniu[er]sis mu[n]di / partibus. hii qui pro senatu populoq[ue] Romano preerant / proui[n]ciis, scriberent Senatoribus qui rome erant. novita tes / que occurrebant per mu[n]di climata. publius lentulus / in Iudea preses senatui popu loq[ue] Romano. Ep[isto]lam hanc / misit cuius (?) verba hec sunt videlicet / Apparuit temporibus n[ost]ris et ad huc est homo magne / virtutis. Cui nomen est Cristus Jhesus. qui dicitur a / gentibus propheta veritatis. quem eius discipuli / vocant filiu[m] dei. Suscitans mortuos. et sanans / languores. homo quidem statura procerus. et / spectabilis. vultum habens venerabilem. quem / intuentes possunt diligere et formidare. Capillos habens / [coloris] nucis auellane p[re]mature. et planos fere / usq[ue] ad aures. Ab aurib[us] vero crispos aliqua[n]tulum. / ceruliores. et fulgenciores ad humeris Uentilantes. / discrimen habens in medio capitis. iuxta morem / nasarenoru[m]. frontem planam. et serenissima[m]. / In facie sine ruga et macula aliqua. qua[m] rubor / moderatus venuscat. Nasi et oris multa prors[us] [com]pre / hensio. barbam ip[si]us copiosam et capill[is] concolorem. / non longa[m]. sed in m[e]dio bifurcata[m]. aspectu[m] simplice[m] / et maturu[m]. ocul[is] glaucis et claris existe[n]tib[us]. / Increpatio[n]e terribilis. et amonitione placid[us] et amabil[is]. / ylaris servata gravitate. qui nu[m]q[uam] vis[us] e[st] ride[re]. flere / aute[m] sic. In statura corporis p[ro]pagat(us) et rect[us]. man[us] / h[abe]ns et brachia visui delecta bilia. In colloquio gravis / rarus. et modestus. Speciosus forma p[re] filiis homi[num]. / Hec ep[isto]la in annalibus romanoru[m] comperta est. (Ten tijde van keizer Octavianus toen degenen die overal ter wereld namens de Senaat en het Romeinse volk de provincies bestuurden aan de senatoren te Rome het nieuws schreven dat in de hele wereld gebeurde, stuurde Publius Lentulus, de bestuurder in Judea voor de Senaat en het Romeinse volk, deze brief met de volgende woorden: In onze tijden verscheen - en hij is er nog steeds - een man van grote deugd. Hij heet Jezus Christus en wordt door het volk de profeet van de waarheid genoemd; zijn discipelen noemen hem Zoon van God. Hij wekt doden op en geneest ziekten. Hij is slank en schoon van postuur; hij heeft een eerbiedwaardig gelaat, de mensen die ernaar kijken beminnen en vrezen het tegelijk. Zijn haar heeft de kleur van een onrijpe avellaanse noot en is sluik ongeveer tot aan zijn oren, vanaf de oren krult het een beetje en is het donkerder, glanzender en het waaiert uit tot over de schouders; de scheiding zit in het midden op de manier van de Nazareners. Hij heeft een vlak en zeer glad voorhoofd. Zijn gezicht kent geen rimpels of onregelmatigheden en wordt gesierd door een bescheiden blos. Zijn neus en mond zijn volmaakt gevormd. Zijn volle baard heeft dezelfde kleur als het haar. De baard is niet lang en in het midden gevorkt. Zijn aanblik is eenvoudig en volwassen met groenblauwe heldere ogen. In zijn berisping is hij huiveringwekkend, in zijn vermaning kalm en vriendelijk. Hij is opgewekt maar bewaart de ernst. Hij schijnt nooit te lachen maar wel te wenen. Zijn gestalte is recht; zijn armen en handen zijn een genot om te zien. Wat zijn spreken betreft, hij is een man van weinig woorden en bescheiden. Zijn schoonheid overtreft die van alle mensenkinderen. Deze brief is gevonden in de jaarboeken van de Romeinen).
Op het rechterluik het portret van Christus in profiel.

Opvallend is dat de kop van Christus en profil is weergegeven i.t.t. de frontaal weergegeven afbeeldingen van Christus als Salvator Mundi.

Een overeenkomstige versie, toegeschreven aan de Meester van 1499, bevindt zich in Berlijn (Gemäldegalerie, Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz, cat. nr. 528A; afb. in Friedländer 1967-1976, 4, add. 147, pl. 118). De lijsten zijn origineel.

Tekst:
Oudste vermelding van de zg. Lentulusbrief (Publius Lentulus, ca. 26 na Chr.) door Anselmus van Canterbury (overl. 1109). Later geciteerd in de 'Meditationes vitae Christi' van Pseudo-Bonaventura en in de 'Vita Christi' van Ludolf van Saksen (Caron 1985).

Het kleine diptiek is een typisch devotiestuk (Caron 1985).

Lijst:
De lijsten van beide panelen vertonen gaatjes aan de zijkant, welke wijzen op de oorspronkelijke montage van een sluiting. De omlijsting is origineel en was in het verleden vermoedelijk beschilderd (ARR 1996-97).

Toeschrijving:
De vervaardiging van het diptiek (tekst ook ?) wordt toegeschreven aan een Zuid-Nederlandse meester (Mialaret 1937 (Vlaamse school); Caron 1985).

Datering:
Einde vijftiende eeuw (inventarisvel; Bouvy 1965; Caron 1985).

Mochizuki 2001: enkel als voorbeeld voor geschilderde teksten.

To proclaim, to instruct and to discipline : The Visuality of texts in calvinist churches in the dutch republic  (Jacolien Wubs), 2021, H2, afb. 93Sprekende objecten  (Anite Haverkamp), 2021, p. 27, afb.The new lamb and iconic gaze  (Barbara Baert), 2021, p. 111 , afb.Body Language. Het lichaam in de Middeleeuwse kunst  (Annabel Dijkema), 2020, cat. nr. 42Body Language. The body in medieval art.  (Annabel Dijkema), 2020Archäologie des Heils : das Christusbild im 15. und 16. Jahrhundert  (Bodo Brinkmann), 2016, p. 29, afb.Der Flügelaltar und sein Personal : die Heilsmaschine  (Georg Habenicht), 2015, p. 316, afb.Speaking to the eye : sight and insight through text and image (1150-1650)  (Thérèse de Hemptinne), 2013, omslag en XVII, afb.Textbook highlights Museum Catharijneconvent (2013) , 2013The diptych of the Lentulus Letter : building textual and visual evidence for Christ's appearance  (Stijn Bussels), 2013, p. 241-257, tekstGoddelijke inspiratie : Russische ikonen ontmoeten westerse kunst (10 april - 4 augustus 2013)  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, Zaal 11, cat. nr. 5Divine inspiration : Russian icons meet western art (10 April - 4 August 2013)  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, Zaal 11, cat. nr. 5Goddelijke inspiratie : Russische ikonen ontmoeten westerse kunst : beeldtraditie in Oost en West in een notendop  (Désirée M.D. Krikhaar), 2013, p. 5, afb.Interview met Prof. dr. Claudine Albertine Chavannes-Mazel  (C.A. Chavannes-Mazel), 2012, p. 29, afb.Jaarverslag Museum Catharijneconvent 2010  (Nelleke de Jong-van den Berg), 2011, p. 22, afb.Gesù : il corpo, il volto nell’arte  (Timothy Verdon), 2010, p. 220, cat. nr. 3.11, afb.2000 jaar Nederlanders en hun gesneden beelden  (Peter van Dael), 2009, p. 308, afb.The bible on the wall  (M.M. Mochizuki), 2009, p. 341, 360, afb. 6Textbook highlights Museum Catharijneconvent (2009) , 2009Volti di Cristo  (Gerhard Wolf), 2008, p. 90-91, afb.Das heilige Grab, das heilige Kreuz und die wahre Länge Christi , 2008, p. 89, afb. 57El retrato del Renacimiento  (Miguel Falomir), 2008, p. 166-167, cat. nr. 1, afb.Jesus Jeschua Iesous  (Armin Maiwald), 2007, p. 13, afb.Vlaamse Primitieven : de mooiste tweeluiken  (Nico Van Hout), 2007, cat. nr. 6, p. 36-37, afb.Jesus von Nazareth  (Volker Eid), 2006, p. 80-81, afb.Textbook highlights Museum Catharijneconvent (2006) , 2006, p. 14Prayers and portraits: unfolding the Netherlandish dyptich  (John Oliver Hand), 2006, p. 200-205, afb. p. 202-203Ansichten Christi : Christusbilder von der Antike bis zum 20. Jahrhundert  (Roland Krischel), 2005, p. 132-135, cat. nr. 38, afb.Pregare con le immagini : il breviario di Caterina Vigri  (Vera Fortunati), 2004, p. 70, afb. 27De verbeelding van het Woord, 2 : de Middeleeuwen (600-1500) : een iconografische studie  (Peter van Dael), 2003, p. 52, afb. 22Jesus in the Gospels , 2003, DVDDe schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 18, 145, afb.The image of Christ  (Gabriele Finaldi), 2000, cat. nr. 40Il volto di Cristo  (Giovanni Morello), 2000, cat. nr. V9, afb.Rondom Pasen : iconografie en symboliek in de beeldende kunst rondom de opstanding van Christus  (Paul Bröker), 1998, p. 29Van Eyck to Bruegel : Dutch and Flemish painting in the collection of the Museum Boymans-van Beuningen 1400-1550 , 1994, p. 52-55, cat. nr. 6Het beeld van Christus in de vrouwenkloosters en bij de zusters van het Gemene Leven  (Marlies Caron), 1985, afb. 1Geert Grote en de moderne devotie  (Marlies Caron), 1984, cat. nr. 113Tleven ons heren Ihesu Cristi : het pseudo-Bonaventura-Ludolfiaanse leven van Jezus  (C.C. de Bruin), 1980, p. 16Christelijke symboliek en iconografie [3de dr. 1978]  (J.J.M. Timmers), 1978, p. 35, afb. 17Lexikon der christlichen Ikonographie. Dl. 1-4: Allgemeine Ikonographie  (E. Kirschbaum), 1968-1972, dl. 1, 1, p. 418-420Early Netherlandish painting, 3: Dieric Bouts and Joos van Gent  (Max Jakob Friedländer), 1968, pl. 74Schilderkunst  (Désiré Bouvy), 1965, p. 45-46Iconographie de l'art chrétien  (L. Réau), 1955-1959, dl. 2, p. 37Prisma der bijbelse kunst , 1952, cat. nr. 31, afb. 1Noord-Limburg  (J.H.A. Mialaret), 1937, p. 133Das Bild Christi im Wandel der Zeiten [1932]  (H. Preusz), 1932, p. 9-10, p. 66, afb. 47, 48Middelnederlandse legenden en exempelen : bijdrage tot de kennis van de prozalitteratuur en het volksgeloof der Middeleeuwen  (C.G.N. de Vooys), 1926, p. 142-146Iconographica : studies in the history of images : XX 2021  (Michele Bacci), p. 111

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!