Portret van Philippus Rovenius (1574-1651)
Pieter Fransz. de Grebber, 1631
BMH s9130

Christus navolgen is voor gelovigen en kerkleiders niet altijd makkelijk. Het motto van de katholieke bisschop Philippus Rovenius is in dat opzicht veelzeggend. Het is te lezen onder zijn wapenschild: ‘Fide et Opere’, Latijn voor ‘Door geloof en inspanning’. Rovenius ervaart tegenslag, maar blijft geloven in zijn taak om het katholicisme in stand te houden. Van 1614 tot 1651 voert hij in opdracht van de paus het bestuur over het aartsbisdom Utrecht. Maar omdat Nederland in die tijd een protestantse natie is, mogen er eigenlijk geen bisdommen zijn. Rovenius wordt uiteindelijk veroordeeld voor het ‘leiding geven aan een verboden organisatie’ en uit Utrecht verbannen.

zaaltekst vaste opstelling

2024

Niet in het museum te zien

BMH s9130

schildering

Portret van Philippus Rovenius (1574-1651)

Pieter Fransz. de Grebber (schilder)

1631

olieverf, paneel

bruikleen

1968

Uit Utrecht 2002: Linksboven Rovenius’ prelatenwapen als aartsbisschop van Philippi i.p.i. met het devies Fide et opere (Door geloof en inspanning); daaronder de datering: AETATIS 57 / 163[1]. R

Portret ten halve lijve, in vrijwel frontaal aanzicht, van apostolisch vicaris Philippus Rovenius (Deventer 1574- 1651 Utrecht). Rovenius, voorgesteld in bisschoppelijk ornaat (bonnet, manteletta, rochet, borstkruis) houdt de rechterhand, waaraan de bisschopsring op de borst. Links boven op de achtergrond Rovenius' prelatenwapen als aartsbisschop van Philippi i.p.i., bestaande uit een gekwartileerd schild met daarop een herkruist kruis in goud op rood (1 en 4) en een open hand in zilver op groen (2 en 3), gedekt met de aartbisschoppelijke prelatenhoed (20 kwasten), met eronder het devies 'Fide et Opere' (door geloof en inspanning). Onder het wapen 'Aetatis 57' en de datum '163(1)'. Binnen de grijze achtergrond is er opvallend toonverschil, een donkerder deel (r.o.) en een lichter vlak rond contour en met name het achterhoofd van de voorgestelde.

Ofschoon zonder signatuur heeft de toeschrijving aan Pieter de Grebber een stevige basis. Die berust enerzijds op stylistische grond en anderzijds op de aanwezigheid van een olieverfschets op paneel (30 x 22 cm) van alleen het Rovenius' gezicht met daarop het monogram 'PDG' (DG in ligatuur). Dit schilderij (huidige verblijfplaats onbekend) was oktober 1946 te zien op een expositie te Kopenhagen (wschl. Statens Museum for Konst) van de collectie S. Schulin als cat. nr. 50 (foto aanwezig RKD).
Gezien de leeftijdsaanduiding '57' moet het Utrechtse paneel dateren uit 1631 op grond van Rovenius' geboortedatum 1 januari 1574. De voorgestelde heeft hoogstwaarschijnlijk op 20 mei 1631 voor de olieverfschets geposeerd, toen hij in Haarlem persoonlijk de vergadering van het kapittel van Haarlem presideerde.

Rovenius studeerde in Leuven, werd in 1599 priester gewijd en in 1600 benoemd tot president van het Hollands College te Keulen en professor theologie aldaar. In 1606 aangesteld tot vicaris-generaal van het bisdom Deventer werd hij in 1607 deken van het kapittel aldaar. In 1614 werd Rovenius als opvolger van Sasbout Vosmeer benoemd tot apostolisch vicaris met als werkterrein de Noordelijke Nederlanden. In 1620 verleende Paulus V de titel van aartsbisschop van Philippi i.p.i. Rovenius ontpopte zich als organisator van de in 1622 opgerichte 'Hollandse Zending'. Na de inname van Oldenzaal (1626) beschikte Rovenius niet meer over een vaste domicilie. Geregeld verbleef hij in de abdij Voorst (bij Brussel), geregeld ook clandestien in het huis van de Utrechtse jonkvrouw Hendrika van Duivenvoorde aan de Plompetorengracht (thans Nederlands instituut voor Kerkmuziek). Daar ontsnapte hij in 1639 ternauwernood aan de overheid, werd in 1640 tot levenslange verbanning veroordeeld, maar overleed nochtans in genoemd Utrechts pand (10/11 oktober 1651) waar hij ook begraven werd.

Van dit portret bestaat een voorstudie (olieverf op paneel, 30 x 20 cm) met daarop het monogram van Pieter de Grebber: PDG (DG ineen), die alleen Rovenius’ gezicht toont (huidige verblijfplaats onbekend; afb. in Dirkse 1979-1, fig. 3). Onderdeel van een verzameling portretten uit de in 1852 opgeheven statie H. Bernardus in de Hoek, Haarlem (BMH s150 t/m s153, s155 t/m s162, s9129, s9130, s9204, s9205, s9212, s9217).

Naast het op het schilderij aangegeven devies 'Fide et Opere' worden ook nog als wapenspreuken 'Pietate manuque', alsmede 'Cruce et Manu' (direct in aansluiting op het wapenschild zelf) op andere portretten vermeld.

Fashion for God : Religieus textiel uit Noord-Nederlandse schuilkerken 1580-1800  (Pim Arts), 2023, p. 148-151, afb.Fashion for God : Religious textiles from hidden churches in the Dutch Republic 1580-1800  (Pim Arts), 2023, p. 151, afb.Katholiek in de Republiek : de belevingswereld van een religieuze minderheid 1570-1750  (Carolina Lenarduzzi), 2019, p. 41, afb.Beeltenissen van bestuurders en burgers als bijbelfiguren : het bijbelse portrait historié in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden van de zestiende en zeventiende eeuw  (Rudie van Leeuwen), 2018, p. 837, afb. 5.27Een verhaal van verbondenheid : 1665-2015 : Hasselo, Deurningen, Gammelke  (Annie Kamphuis-Aarninkhof), 2015, p. 17, afb.Tachtigjarige Oorlog : opstand en consolidatie in de Nederlanden (ca. 1560-1650)  (S. Groenveld), 2008, p. 387, afb.Clandestine Splendor : Paintings for the Catholic Church in the Dutch Republic  (Xander van Eck), 2008, p. 84, afb.2000 jaar Nederlanders en hun heilige boeken  (J. Exalto), 2008, p. 100, afb.Plechelmus : zijn kerk, liturgie en kapittel te Oldenzaal  (G. Goorhuis), 2005, p. 177, afb.Een kwijnend bisdom nieuw leven ingeblazen : Pieter de Grebber en het Haarlems kapittel  (Xander van Eck), 2004, p. 257, afb.Goddelijk geschilderd : honderd meesterwerken van museum Catharijneconvent  (Henri Defoer), 2003, p. 173-175, afb.Das bewegte Leben des Bernhard Brogbern  (Herman Joseph Oldenhof), 2003De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 201, afb., 394Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, afb. 90, kleurenafb. p. 75Utrechtse biografieën : levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Utrechters, 5  (W. van den Broeke), 1998, vgl., p. 156-160, afb.Geloven in verdraagzaamheid  (Tanja Kootte), 1998, afb. 21648 Vrede van Munster : feit en verbeelding  (Jacques Dane), 1998, afb. 80Vrede, vrijheid, vaderland : Nederlandse protestanten en de vrede van Munster  (H.H.J. van As), 1998, afb. 81Geloven in verdraagzaamheid? : voorwerpenlijst  (Tanja Kootte), 1998, nr. 105Geschiedenis van de provincie Utrecht : van 1528 tot 1780  (C. Dekker), 1997, afb. p. 347Huisgenoten des geloofs : was de samenleving in de Republiek der Verenigde Nederlanden verzuild?  (S. Groenveld), 1995, p. 17Kunst, twist en devotie : Goudse katholieke schuilkerken 1572-1795  (Xander van Eck), 1994, p. 111, afb. 41Ach lieve tijd : duizend jaar Twente, de Twentenaren en hun hoge heren, 16  (Marcel Kienhuis), 1994Pastoor Joost Cats en zijn betekenis voor de collectie van het Catharijneconvent  (Paul Dirkse), 1992, p. 11-16, afb.Katholiek Nederland en de paus 1580-1985  (Paul Dirkse), 1985, p. 80, afb. 3Tekst en uitleg [1982]  (Henri Defoer), 1982, p. 67, afb.Tekst en uitleg [1979] , 1979, p. 69, afb.Pieter Fransz de Grebber, Schilder tot Haerlem  (R. Hazeleger), 1979Pieter de Grebber : Haarlems schilder tussen begijnen, kloppen en pastoors  (Paul Dirkse), 1978Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek  (P.C. Molhuysen), 1911, dl. 4, p. 1172-1178De komst van het calvinisme naar Twente  (J.J. Grootenboer), afb. p. 112

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!