Koorkapschild met een scène uit het bijbelverhaal over David en Abigaïl
Noordelijke Nederlanden, ca. 1520-1530
Utrecht, Museum Catharijneconvent, ABM t2291

Het laatmiddeleeuwse koorkapschild is afgeleid van een capuce, oorspronkelijk een capuchon van de Romeinse regenmantel. Soms is het borduurwerk losgeraakt van de koorkap. Deze twee koorkapschilden tonen het verschil tussen het gebruik van hoogwaardig gouddraad (voor David en Abigaïl) en het goedkopere membraangoud (voor Sint-Maarten). Bij membraangoud wordt de kerndraad omwikkeld met doorschijnend dierlijk membraan, zoals leer of darm. Dit membraan is verguld, maar verliest in de loop van de tijd kleur en glans. Het goudborduursel oogt
daarom nu vaak zwart.

zaaltekst tentoonstelling

Het geheim van de Middeleeuwen : in gouddraad en zijde

2015

Niet in het museum te zien

ABM t2291

borduursel, koorkapschild

Koorkapschild met scène uit geschiedenis van David en Abigail

omgeving van Jacob Cornelisz. van Oostsanen (Noord-Nederland)

1520 - 1529

linnen, floszijde, gouddraad

bruikleen

Op het koorkapschild wordt onder een baldakijn met drie bogen en renaissance-ornamenten een scène uit de geschiedenis van koning David en Abigaïl uitgebeeld (1 Samuël 25). Hierin biedt Abigaïl, de vrouw van Nabal, David en zijn leger eten en drinken aan tijdens hun ballingschap in de woestijn van Judea. In het midden rijdt David, gezeten op een wit paard met de voeten in de stijgbeugels, op Abigail toe. Hij is gekleed in een mantel met cape en houdt een scepter in de linkerhand; met de rechter houdt hij de teugels van het paard vast. Op het hoofd draagt hij een helm met opengeslagen vizier. Aan weerszijden van David lopen twee soldaten, de meest linkse is in wapenrok en draagt een lans, de rechter figuur draagt een wambuis met broek. Aan zijn gordel hangt een zwaard. Achter hem een tweede ruiter. Rechts op het koorkapschild knielt Abigaïl, de handen deemoedig gevouwen. Ze draagt een gewaad met nauw bovenlijfje, wijde mouwen met franje en wijde rok. Op het hoofd een kapje met sluier. Voor Abigaïl staat de mand met broden, die ze aan David en zijn soldaten aanbiedt; achter haar twee pakezels en een dromedaris, die twee tonnen wijn torst. De ontmoeting speelt zich af in een heuvelachtig woestijnlandschap. Links op de achtergrond een groepje soldaten, daarachter het tentenkamp, rechts is in de verte naast een dorre boom een stad zichtbaar.

Techniek: gelegd gouddraad, soms in reliëf, gehecht met zijde (architectuur), lazuursteek (mantel van David, kleding en harnassen van gevolg, kleding van Abigaïl), floszijde in ingrijpsteek (gewelven, overige kleding, achtergrond).De gezichten zijn in point miniature.

Staat: op de plaatsen, waar het borduurwerk is weggesleten, bv. in het gezicht van Abigaïl, is de tekening zichtbaar, die als voorbeeld voor het borduurwerk heeft gediend.

In 1914 bevond het schild zich nog op een fluwelen koormantel met aan de voorzijde geborduurde randen met aurifriezen, die mogelijk uit de 17de eeuw dateren (Cat. Rijksmuseum Amsterdam 1986, I, p. 136, afb. 23).
Het komt maar zelden voor, dat figuren uit het Oude Testament een zo prominente plaats op een kerkgewaad innemen. Abigaïl werd echter in de late Middeleeuwen, met name in de 'Speculum Humanae Salvationis' (Spiegel van het menselijk heil, Ludolf van Saksen, begin 14de eeuw) beschouwd als één van de prefiguraties van Maria, die op de dag van het Laatste Oordeel als bemiddelaarster voor de zielen zal optreden.
De compositie op het schild kan vergeleken worden met een gravure van Lucas van Leyden uit ca. 1507 en een schilderij van Jacob Cornelisz. van Oostsanen uit ca. 1515 (Kopenhagen, Statens Museum for Kunst), beide met hetzelfde onderwerp.

Voor de draad ermee! ; De kunst van het borduren , 2018, p. 23Het geheim van de Middeleeuwen in gouddraad en zijde [tekstboekje]  (Paula Hertogh), 2015, cat. nr. 1.12, afb.Verscholen onder gouddraad en zijde : onderzoek naar de ondertekening op laatmiddeleeuwse borduurkunst  (Micha Leeflang), 2015, p. 65-66, afb.Middeleeuwse borduurkunst uit de Nederlanden  (Micha Leeflang), 2015, cat. nr. 42, p. 186, 187, afb.Kosten noch moeite gespaard : de pracht en praal van laatmiddeleeuwse paramenten  (Micha Leeflang), 2014, p. 32, afb.Bijbelse vrouwen in de kunst  (K.D. Botke), 2006, afb. 39Verum, bonum et pulchrum  (Tuuk Stam), 2001Afscheid van Henri Defoer  (Tuuk Stam), 2001, afb.Advies actualisering WBC-lijst : Wet tot Behoud van Cultuurbezit , 2000, p. 96Museum Catharijneconvent : een keuze uit de mooiste werken  (Niels H. Koers), 2000, p. 47, afb.Mit Goldfaden und Seide : Kirchliche Stickereien der Spätgotik  (Marie-Luise Schnackenburg), 2000, p. 50-51, cat. nr. 6, afb. 31Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1998  (Niels H. Koers), 1997, week 43, afb.L' art en Hollande au temps de David et Philippe de Bourgogne : trésors du musée national Het Catharijneconvent à Utrecht  (Henri L.M. Defoer), 1993, p. 88-89, cat. nr. 31, afb.Fasciculus temporum : arte tardo-medieval do Museu Nacional Het Catharijneconvent de Utreque  (W.C.M. Wüstefeld), 1992, cat. nr. 41, afb. 79Schilderen met gouddraad en zijde  (Saskia de Bodt), 1987, p. 118, cat. nr. 56, p. 196 afb.Nieuwe aanwinst: koorkapschild , 1987, p. 8, afb.Kunst voor de beeldenstorm : Noordnederlandse kunst, 1525-1580 [teksten]  (W.Th. Kloek), 1986, p. 43, afb.Naalden wekten wonderen : borduurkunst der late middeleeuwen in de Nederlanden  (H.J.A.M. van Haaren), 1960, cat. nr. 31, afb.Utrecht's kunst in opkomst en bloei 650-1650 , 1948, cat. nr. 208, afb.

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!