Vreugdevol zingend zweven vier engelen boven de verstilde figurengroep rondom Maria en het pasgeboren kindje Jezus. Eén engeltje houdt zijn arm omhoog, juichend vanwege de blijde gebeurtenis. De vier kinderengelen zweven tussen de wolken in goudgekleurd licht. Samen houden zij een brede banderol vast. Zoals gebruikelijk staat daarop het Gloria in Excelsis Deo (Ere aan God in den Hoge). De tekst is voorzien van noten, maar de compositie is verder onbekend. Mogelijk heeft de schilder een eigen versie van het Gloria gecomponeerd en in het schilderij verwerkt. Het engelenkwartet zingt een tweestemmige lofzang.

voor publicatie

2006

Nu te zien

Grachtenpand eerste verdieping Feest!

StCC s38

schildering

Aanbidding der herders

Pieter Fransz. de Grebber (schilder)

1633

olieverf, paneel

bruikleen

1992-02-28

Uit cat. Utrecht 2002: Gemonogrammeerd en gedateerd op de voorzijde van de kribbe: P.DG (DG ineen) 1633. Op de banderol, vastgehouden door vier engeltjes, tekst en notenschrift van een tweestemmig Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. (Ere aan God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen van goede wil).

Naast de kribbe waarin het in windselen gehulde Christuskind hel oplicht, is Maria, bekleed met een licht-blauwe mantel, met gevouwen handen neergeknield. Van het gezicht van het Christuskind (en trois quarts vanuit een laag gezichtspunt weergegeven), gaan stralen uit die optisch een geheel vormen met het stro in de kribbe. Op de rechtervoorgrond, en profil gezien, knielt Jozef, bekleed met een licht-bruin gewaad. Samen met Maria en Jozef buigen zich nog acht andere aanwezigen (mannen, vrouwen en kinderen) over de kribbe. Sommigen zijn al neergeknield, anderen zijn eerst net gearriveerd en kijken eerbiedig op het Christuskind neer. Een der herders heeft een schaap bij zich, dat eveneens naar de kribbe is gewend. Schuin achter de kribbe de os en de ezel, waarvan alleen de kop (en die slechts ten dele) in het zicht is. Ofschoon de voorstelling zich kennelijk afspeelt binnenin de stal van Bethlehem ontbreekt daarvan elke ruimtelijke aanduiding aangezien de achtergrond geheel bestaat uit grijs-bruine wolken. Deze wolken breken links-boven open in een hel oplichtend gedeelte waarin een zestal engeltjes, twee daarvan slechts aangegeven als een vaag gezicht. Vier engeltjes houden een banderolle vast met daarop tekst en notenschrift van een tweestemmig `Gloria' dat zij tere ere van het Christuskind aan het zingen zijn. Het schilderij is middenonder, aan de voorzijde van de kribbe gemonogrammeerd 'P.DG.' (DG in ligatuur) en gedateerd '1633'.

De melodie van het hier weergegeven 'Gloria' is niet bekend. Het stamt niet uit het Graduale voor het bisdom Mechelen (1607) dat door het kapittel van Haarlem rond 1630 tot uitgangspunt werd gekozen voor het nieuwe, eigen Graduale voor het bisdom Haarlem. Dit laatste Graduale moet in 1633 te Amsterdam bij C(h)arpentier zijn gedrukt maar tot op heden is er geen enkel exemplaar van bekend. De op het schilderij weergegeven melodie lijkt nog het meest op bastaard-gregoriaans met moderne Italiaanse invloeden (Monteverdi). Mogelijk houdt dat laatste verband met het contact waarin de schilder stond met pastoor Jan Albert Ban van het Haarlems begijnhof. Deze pastoor was namelijk een van de weinige Nederlanders die de radicale omslag binnen de kerkmuziek door toedoen van Monteverdi onderkende en zelf in geschrifte propageerde. Mogelijk stamt het hier weergegeven 'Gloria' van Jan Albert Ban, mogelijk ook van de schilder Pieter de Grebber, die dilettant-componist was.

Van Antwerpen naar Amsterdam : schilderkunst uit de zestiende en zeventiende eeuw  (Micha Leeflang), 2023, cat. 74, p. 341, afb.From Antwerp to Amsterdam : painting from the sixteenth and seventeenth centuries  (Micha Leeflang), 2023, cat. 74, p. 341, afb.Geen dag zonder Maria  (Désirée M.D. Krikhaar), 2017, 26 decemberTextbook highlights Museum Catharijneconvent (2013) , 2013, nr. 22000 jaar Nederlanders en hun geestelijke liederen  (Jan Smelik), 2009, voorzijde, p. 748, afb.Textbook highlights Museum Catharijneconvent (2009) , 2009Jozef van Nazaret, een lachwekkende grijsaard? : weergave en betekenis van de heilige Jozef van Nazaret bij de aanbidding der herders  (Inge Schriemer), 2007, p. 4, afb.Feest! : weet wat je viert  (Anite Haverkamp), 2007, p. 26-27, afb.Jozef van Nazaret : zijn iconografie in de Noord-Nederlandse schilderkunst van de zestiende en zeventiende eeuw : bijlagen  (Inge Schriemer), 2007, afb. 70Engelen in de kunst  (Inge Schriemer), 2006, p. 63, afb.The Hohe Messe : Mass in B-minor BWV 232  (Johann Sebastian Bach), 2006, p. 80, afb.Textbook highlights Museum Catharijneconvent (2006) , 2006, p. 14Jaarboek Nederlandse postzegels 2005 , 2005, p. 74-77Een kwijnend bisdom nieuw leven ingeblazen : Pieter de Grebber en het Haarlems kapittel  (Xander van Eck), 2004, p. 263, afb.De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 20, 201, afb.Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, p. 76, afb. 105-106Klanken op kunst  (Louis Peter Grijp), 1998, p. 39, afb.De Aanbidding der herders van Pieter de Grebber en het daarop afgebeelde 'Gloria'  (Paul Dirkse), 1994Herinrichting afdeling katholicisme 17de eeuw  (Paul Dirkse), 1993, p. 5-6Een stal in Bethlehem : Nederlandse kerstvoorstellingen uit kerkelijk bezit  (Zeno Kolks), 1989, cat. nr. 3, afb.Leiden en westelijk Rijnland  (E.H. ter Kuile), 1944, p. 2, pl. 2, nr. 2

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!