Anna te Drieën
Noord-Nederland, ca. 1500-1520
ABM bh591

De verbeelding van Anna-te-drieën is ongehoord populair in de Nederlanden: grootmoeder Anna, moeder Maria en het kindje Jezus. Daarmee wordt de rol van vrouwen benadrukt in het kerngezin. Ze voeden de kinderen op en besturen het huishouden. Mannen zijn buiten de baas en zorgen voor het inkomen. De Heilige Familie, bestaande uit Jozef, Maria en Jezus, staat model. Deze rolverdeling komt moervast te liggen in de verstedelijkte Nederlanden. In die typisch burgerlijke samenleving van de late middeleeuwen is dat kerngezin ontstaan in het licht van de arbeidsdeling.

zaaltekst vaste opstelling

2020

Niet in het museum te zien

ABM bh591

beeld

Anna-te-Drieën

onbekend (Utrecht) plaats vervaardiging onzeker
onbekend (Oost-Nederland) plaats vervaardiging onzeker

1500 - 1524

eikenhout, notenhout, verf, goud

legaat

1966-06-13

Anna zit frontaal op een zetel met hoge rugleuning. Ze kijkt iets naar rechts. Haar rechterhand rust op de schouder van Maria, die lager, driekwart naar rechts gewend, voor haar zit. Met beide handen houdt Maria het staande, naakte Christuskind op haar schoot. Het kind is driekwart naar links gewend. Zijn rechterhandje rust op de rechterbovenarm van Maria. Zijn hoofdje is bedekt met gestileerde, ronde krullen. De figuren zijn op een schuin oplopende grond geplaatst.

Anna draagt een tulband op het hoofd, waaronder aan de voorzijde de versierde rand van een kapje tevoorschijn komt. Haar lange bovenkleed is omgord door een riem. Haar borst wordt bedekt door een geplooide doek. Over haar schouders ligt een mantel met omgeslagen rand, die rechts in scherpe plooien neerhangt en in enkele zigzagplooien op het bankje rust. Aan Anna's linkervoet een schoen met brede neus. Maria heeft een getorste parelband op het lange, golvende haar. Ze draagt een lang kleed met v-hals, waarin een geplooid hemd zichtbaar is. De wijde rok hangt in rechte pijpplooien van haar knieën af. Haar mantel ligt over linkerarm en -schouder en is onder haar rechterarm door over haar schoot gedrapeerd. De mantel hangt langs de rug in stijve pijpplooien neer. Zij gaan over in onregelmatige, hoekige vouwen, die deels de grond bedekken.

De zetel heeft een van boven ingezwenkte rugleuning, die is versierd met een briefpaneel. De armleuningen hebben geprofileerde randen. Aan de linkerzijde is een hoog basement met een nis met driepasboog en een profielrand zichtbaar. Aan de rechterzijde een eender, iets lager basement, waarop Anna's linkervoet rust.

Polychromie:
Het stuk vertoont meerdere lagen polychromie. De oudste (?) ligt op een dikke, witte grond. Het incarnaat is lichtroze met roze blossen en rode monden in meerdere lagen. De details van de ogen lijken roze en rood, later zwart overschilderd. De wenkbrauwen zijn bruin. Anna's tulband is rood, waarover grijs en blauw. Haar kleed is verguld op een donkerrode bolus, waarop oranjerrood en blauw. Halsdoek wit, waarop grijs. De parelband van Maria: parels blauw, band verguld, waarop rood. Haar Maria en kind: verguld op rode bolus, waarop bruin. Kleed Maria: verguld op een donkerrode bolus, oranjerood. Mantel: verguld op donkerrode bolus, blauw. Rugleuning zetel: briefpaneel: verguld op donkerrode bolus, blauw; veld: verguld op donkerrode bolus, lichtblauw, donkerblauw; profiel: rood op een witte grond; buitenrand: donkerblauw; rechterzijkant: bruinige bolus (?), blauwzwart; linkerzijkant: vergulding op donkerrode bolus, blauw. Grondje: blauw met rode bies. Schoeisel zwart.
Geen van de sporen lijkt origineel, hooguit iets van het incarnaat. Twee fasen lijken herkenbaar: één fase waarin vrijwel alles verguld was en een latere waarin vrijwel alles blauw was, met uitzondering van de oranjerode bovengewaden van Maria en Anna. Deze latere kleuren, waartoe ook het grijs behoort, zijn zonder grondering over de oude resten aangebracht.

Techniek:
Het onderste gedeelte van de achterzijde is uitgehold. Brede beitelsporen. De zijkanten zijn naar achteren toe afgeschuind. De plaats van de kern is niet duidelijk (standvlak niet geheel gezien): mogelijk rechts in het werkblok. Links in het standvlak en de linkerzijkant een grote noest. Het rechterdeel van de zetel is aangezet met twee houten pennen en twee nagels. De houten pen in het midden is afgedekt met een houten stop. Twee andere stoppen verdwenen. De rugleuning van de troon is aan de achterzijde aangezet met vier gesmede nagels, waarvan twee verdwenen. In de rug van het kind is een rechthoekig blokje ingezet met een houten pen, mogelijk ter vervanging van een noest. Amsterdam 1958 meldt dat het een bergplaats voor relieken zou dichten. (zie opm.)
Werkbanksporen: boven in het hoofd van Anna een afgezaagde pen of stop, ca. 1,8 doorsn. x 1,8 cm d.
De achterzijde van de zetel en de rechterzijkant zijn van eikenhout. Het overige is van notenhout.

Staat:
De rugleuning en rechterzijkant zijn misschien van later datum. Overlangse spieën: twee in het hoofd van Anna; één grote spie door het gewaad van Maria en door haar linkervoet tot in de grond; spie in de grond links. Kleine invullingen in scheurtjes in de kleding van Maria. In de zijkant rechts een deels kops gevulde scheur. In de zijkant links een deels met een overlangse spie, deels met was gevulde scheur.
Afgebroken: de rechterhand van het kind; de rechterhoek van de grond; enkele stukjes van Maria's haar; de linkerhand van Anna (breukvlak bijgezaagd en van ingekraste lijnen voorzien voor hechting lijm).
Maria's rechterhand is losgescheurd. Lichte barsten in de uitholling, bij noestige plekken.
Wat houtwormgaatjes in de achterzijde onderaan links. Enkele in de rugleuning en in het notenhout rechts achter de rugleuning.
De verflaag is zeer gesleten en beschadigd en vertoont vele lacunes.

Utrecht 1906: 15de eeuw.
Bouvy 1949: Stichts, begin 16de eeuw. Vanwege vorm en compositie Stichts, net als ABM bh339 en ABM bh340.
Amsterdam 1958: Utrecht (?), begin 16de eeuw. In de rug van het kind is ruimte voor het bergen van relieken.
Van Haaren 1960: Noord-Nederland, ca. 1500 met foutieve provenance.
Utrecht 1962: Bij dit werk sluiten nog twee andere Anna-te-drieënbeelden in de collectie aan: inv.nr. ABM bh339 en ABM bh340, die beiden door Bouvy (1949 en 1962, mc ABM) Stichts worden genoemd.
Jaarverslag ABM 1966: begin 16de eeuw.
Utrecht 1968: Oost-Nederland (?), begin 16de eeuw. Voorheen inv.nr. 606. Rugleuning later toegevoegd. Dispositie met hoge zetel typisch voor het Sticht maar hier Gelderse invloed zichtbaar.
Caron 1990: Noord-Nederland, begin 16de eeuw. Het stuk heeft nooit in het MCC gestaan, maar was reeds voor de dood van de schenkster in bruikleen bij het Haags Gemeentemuseum. Nu retour.
Deeleman-Van Tyen 1990: Oost-Nederland (?), begin 16de eeuw.
Höppener-Bouvy 1995: Noord-Nederland, begin 16de eeuw.

Inventarisblad (M. Caron): Noord-Nederland, begin 16de eeuw.

Defoer, mondelinge mededeling juli 1995: het type van de tronende Anna met lager zittende Maria met harlekijnachtig naakt kindje is Utrechts. De scherpe plooival, de schematisch weergegeven haren van Maria met getordeerde haarband wijzen naar het Kleefs-Gelderse gebied. Het zou een Kleefs-Gelders beeld kunnen zijn onder Utrechtse invloed ontstaan.

Inv.vel (Caron): Vermoedelijk zijn bij de restauratie door Mares (Maastricht) in 1976 de jongste verfresten verwijderd. De huidige polychromie (behalve het incarnaat) is niet origineel. De rugleuning is niet origineel, maar wellicht wel oud.

NB Op het vel wordt verwezen naar een restauratieverslag. Dit is niet in de hangmap aanwezig. Er zijn ook geen dia's van.

Bron (?): Het rechterdeel van de troon is met houten pinnen aan het beeld bevestigd maar is waarschijnlijk wel origineel. De rugleuning, die met ijzeren spijkers tegen de achterzijde van het beeld is bevestigd, is daarentegen niet oorspronkelijk, maar wellicht oud.

Van Vlierden: de houtwormaantasting t.p.v. de rechterzijkant en onder de huidige rugleuning is er mogelijk een indicatie voor dat de eikenhouten aanvullingen herstellingen zijn in verband met houtwormschade.

'Eene belangrijke tentoonstelling' of 'onpaedagogisch gif'? : de lustrumtentoonstelling middeleeuwse kunst van de Vereniging voor de Kunst te Utrecht in 1906  (Annemarie van Santen), 2018, p.209 afb. p. 213 afb., p. 220 afb.Imported images : Netherlandish late gothic sculpture in England c. 1400- c.1550  (Kim W. Woods), 2007, p. 3821-383, afb. 159Bewaar de schoonheid : topstukken van religieuze kunst in het aartsbisdom Utrecht  (Maria ter Steeg), 2006, p. 18-19, afb.Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 16, 121, 224, 225, 228, 229Museum Catharijneconvent : agenda / diary 1997  (Niels H. Koers), 1996, afb. week 30Anna-te-drieën in het Catharijneconvent  (Hortense Höppener-Bouvy), 1995, p. 6-10Anna te Drieën : nieuwe aanwinsten  (Marlies Caron), 1990Sculpturen van gips, brons en hout  (Marlies Caron), 1990, p. 6-8Sint Anna-te-Drieën : een onderzoek naar vorm, inhoud en functioneren van het thema St. Anna-te-Drieën in de Nederlandse beeldhouwkunst der late middeleeuwen  (Willemien Deeleman-Van Tyen), 1990, onder ''s-Gravenhage', afb.Jaarverslag Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht 1965-1968 , 1969, p. 20Kunstwerken uit de aan het Aartsbisschoppelijk Museum gelegateerde kerncollectie Brom , 1968, cat. nr. 20De Nederlandse Bisschoppelijke Musea in: Kunst en religie 42 (1960) 3/4  (H.J.A.M. van Haaren), 1960, p. 49-96, afb. 35Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden  (David Cornelis Roëll), 1958, cat. nr. 314De Kanttekeningen bij de tentoonstelling Utrecht's Kunst in Opkomst en Bloei  (Désiré Bouvy), 1949, p. 13-14, afb 13Catalogus der tentoonstelling van Middeleeuwsche kunstwerken, gehouden t.g.v. het 10-jarig bestaan der Vereeniging "Voor de Kunst" te Utrecht 1895-1905 , 1906, cat. nr. 850

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!