Antonius Abt
Henrick Douwerman
ca. 1510-1520
Eikenhout
Inv. nr. ABM bh573

Het Antoniusbeeld van Henrick Douwerman is vrijwel identiek aan nr. 7, die ouder is. Op het kopiëren van andermans werk werd in zijn tijd niet neergekeken. De beeldhouwer hoopte zo iets van de ‘kracht’ van het oudere beeld en het reliek daarin op te vangen. Douwerman werkte in de eerste helft van de zestiende eeuw en was een productief meester: aan hem worden vijfentwintig werken toegeschreven, onder andere het grote Christoffelbeeld (nr. 3).

zaaltekst tentoonstelling

Verstilde emotie : beeldhouwkunst uit heden en verleden

2004

Nu te zien

Klooster begane grond gang Oost

ABM bh573

beeld

Antonius abt

Hendrick Douverman (Kleef-Gelre)

ca. 1510 - ca. 1519

eikenhout, verf

aankoop

1963-04

Antonius staat met licht vooruitgeschoven rechterbeen, waarvan de stompgeschoeide voet zichtbaar is, op een op zijn rug liggend hellemonster, waarvan de vlammen langs zijn gewaad lekken. Met zijn rechterhand plant hij zijn tau-staf in de opengesperde, vuurspuwende muil van het beest, dat zijn gevlerkte klauw om de staf klemt. In zijn linkerhand, waarmee hij tevens de slip van zijn scapulier opneemt, houdt hij een gesloten boek met stempelband. Ter hoogte van zijn linkervoet staat een varkentje; over diens rug valt een slip van Antonius mantel. Aan de gordelriem van de heilige hangt een bidsnoer.

Antonius draagt over een gegord kleed een scapulier, mantel en schouderkap. Het gebaarde hoofd met ingevallen wangen, halfgeopende mond die het gebit zichtbaar laat en krullend haar wordt door een hoge muts bedekt.

Polychromie:
Sporen van witte grond en kleine resten van polychromie. Zwart op de baard en het haar. Roze in de mond. Rood op de muts waarop groen op een witte grond. Restjes zwart op het scapulier, op de schouderkap en op de mantel. Op de binnenkant en de buitenkant van de scapulier ook blauw waaroverheen wit. Rood op het kleed waarover restanten wit. De binnenkant van de mouw is oranje. Vlammen: menieachtig oranje waaroverheen sporen wit. Het grondje is groen. Op de boekband de meniekleur en een ingekerfd kader waarbinnen een kruispatroon en ingeponste bloemmotieven. De oranje meniekleur was mogelijk een grond voor een latere vergulding.

Techniek:
Het beeld is aan achterzijde uitgehold, via een rechthoekige, verticale sleuf. Deze sleuf is gesloten met een plankje van 55 cm hoog en ca. 5,5 cm breed, dat is vastgezet met vier houten doken. Het plankje is bewerkt. De kern lag aan de achterzijde van het werkblok. Smalle gutssporen op het standvlak. Het beeld is zeer gedetailleerd bewerkt. De irissen zijn aangeduid, evenals de wimpers, oogleden en kraaienpootjes; riem en bidsnoer en ook de met ruitpatroon versierde klamp van het boek zijn zeer fijn gesneden. Het haar van het varkentje is aangeduid met fijne groefjes. Op de kap en onderlangs de capuchon dunne, ingesneden lijnen om de grens van het snijwerk aan te geven.
Oorspronkelijk aangezet: het plankje aan de achterzijde; het linkeroor van het varken. Vele kopse spieën o.a. in de borst, in de mantel onder de rechterarm, aan de voorzijde in het kleed, in het varken. Het achterwerk van het varken is apart aangelijmd; bovenaan lijkt een dookje uitgevallen. Een stukje van de kap rechts is aangezet met een houten dook.
Werkbanksporen: in het standvlak een groot, diep gat met een doorsnede van ruim 2 cm, dat uitkomt in de uitholling. Boven op de muts ca. tien grotere en kleinere, ondiepe deukjes.

Staat:
Afgebroken: een gedeelte van de kap, de linkerbovenhoek van het boek en een gedeelte van de grond met een groot deel van de achterpootjes van het varken, de linker voorpoot en het belletje van het varken. Het breukvlak bij de grond is gedeeltelijk bijgewerkt. Ingesneden ruitpatroon voor hechting van lijm. Het breukvlak van het boek is bijgewerkt. De middelste vingers van zijn rechterhand ontbreken. Deze waren apart aangezet of het breukvlak is later bijgewerkt. Van het linkeroortje van het varkentje, van zijn staart en van de achterzijde van de grond en onder de kop van de duivel zijn stukjes afgebroken.
Het standvlak is wat radiaal gescheurd.
Enkele houtwormgaatjes in standvlak.

Zie ook BMH bh226.

Haarlem 1912: Vlaanderen, 15de eeuw.
Amsterdam 1928, Nederrijns, ca. 1500.
Bouvy 1947: vrijwel identieke Antoniusbeelden te Eibergen, Cuyk en het Bisschoppelijk Museum te Haarlem. ABM bh573, uit de vm. verz. Van Stolk sluit vooral aan op de Eibergense Antonius.
Antwerpen 1948: Noord-Nederland, 15de eeuw.
Jansen & Van Herk 1949 (= Gedenkboek Antwerpen): Gelders, ca. 1480. Herkomst en datering door Bouvy tijdens bezoek aan de tentoonstelling in Antwerpen 1948.
Eindhoven 1953-54: Gelre-Kleef, eind 15de eeuw.
Ter Kuile 1958: als Bouvy 1947; ca. 1500.
Veilingcat. Brussel 1960: Vlaams, 16de eeuw.
Utrecht 1962: Kleefs-Gelders, ca. 1500. Idem als Bouvy 1947.
Jaarverslag ABM 1963: door Bouvy in 1961 in bruikleen gegeven.
Kleef 1963: Kleefs. P. 61: het belangrijkste bedevaartsoord m.b.t. Antoniusverering was de Mathenakerk te Wesel. In 1451 gebeurt hier een wonder en vanaf 1452 vindt jaarlijks op de zondag na Sacramentsdag een processie plaats, waarin de Kleefse Antonieten hun heiligdom tonen. Hertog Adolf van Kleef stichtte ter ere van de heilige een ridderorde.
Gorissen 1965: alle vier Antoniusbeelden van dezelfde hand: Douvermann, 1510-1515, vanwege overeenkomst met de Kleefse apostelbeelden. Verwijst naar het "Antoniushuis" bij Kleef vanwaaruit het hele gebied van Antoniusrelieken werd voorzien. Het Antoniusbeeld te Xanten is van een andere meester.
Bouvy 1966: als Bouvy 1947. Vermeldt de herkomst van ABM bh573 en de aankoop ervan door het Aartsbisschoppelijk Museum in 1960. NB: Bouvy kocht het echter in dat jaar zelf. Pas in 1963 werd het aangekocht door het ABM.
Keulen 1970: Door Gorissen toegeschreven aan Henrick Douverman onder vgl. met de Antoniusbeelden in Cuyck, Eibergen en Haarlem (BMH bh226), 1510-15. Deze Antoniusbeelden zijn, afgezien van de verschillen in afmetingen, nagenoeg identiek.
Beerkens 1989: niet in bibl.
Koers 1989: vermelding dat ABM bh573 in Amsterdam in bruikleen is gegeven, omdat t.t.v. de inrichting van Rijksmuseum Het Catharijneconvent BMH bh226 werd opgesteld.
Lissabon 1992: Douvermann, begin 16de eeuw. De groep van vier Antoniusbeelden is uniek in de Nederlanden. Typisch Kleefs is de ascetische gelaatsuitdrukking, de ruige baard en de wat droge, leerachtige draperie. Parijs/Dijon 1993/94: als Lissabon 1992.
Defoer 1994: de Antonius BMH bh226 heeft waarschijnlijk model gestaan voor de Antonius van Douvermann (ABM bh573) en de Antoniusbeelden te Eibergen en Cuijk.
Uden 1995: Douvermann, 1510-1522. Ook de Antonius uit Cuijk wordt aan Douverman toegeschreven.
Aken 1996: Rommé: Hendrick Douvermann, voor 1518. In gezicht en haar grote verwantschap met de Antonius te Cuijk. De vormgeving van de ogen is zodanig identiek dat het aannemelijk is dat de beelden van één hand zijn. ABM bh573 is wat zachter gemodelleerd. De afwijkingen duiden niet op twee verschillende handen maar op een verschil in tijd van ontstaan. Het beeld uit Cuijk is gelijktijdig met de Christoffel (ABM bh251), die na het Zeven-Smartenretabel te Kalkar is ontstaan. De Antonius vertoont nauwe stilistische verwantschap met de Piëta uit Afferden (in de draperie van Maria en het haar van Christus; Nijmegen, Commanderie van St. Jan), dat Rommé ook voor 1518 dateert.
Beeren & Thole 1996: zien opvallende overeenkomsten tussen de Anthoniusbeelden te Eibergen, Xanten en Venray enerzijds, die verschillen van de exemplaren te Utrecht en Cuyk anderzijds. [welke overeenkomsten en verschillen wordt niet vermeld] Het is volgens hen goed mogelijk dat het Anthoniusbeeld uit Eibergen in het atelier van meester Arnt is vervaardigd. De eerste beeldengroep zou van een vroeger type zijn dan de tweede. [wat dit type dan zou moeten zijn, wordt niet duidelijk] Zij stemmen niet in met de suggestie in Defoer 1994, dat het vroegste Anthoniusbeeld (BMH bh226) toe te schrijven is aan een nieuwe meester en dat ABM bh573 hiervan een getrouwe kopie is.
Wijnen 1996: Douvermann, ca. 1520. Vnl. over de iconografie.
Rommé 1997: Douvermann, voor 1518. Samen genoemd met de Antonius uit Cuijk, die zij ook aan hem toeschrijft (cat.nr. 16). ABM bh573 zou net voor het Zeven-Smartenretabel te Kalkar (1518-21) zijn ontstaan, het beeld uit Cuijk net na dit retabel.

Voor de riem vgl. ABM bh493.

Museum voor Religieuze Kunst Uden , [ca. 1983], cat. nr. 82, afb. 110Hout- en steensculptuur van Museum Catharijneconvent, ca. 1200-1600  (Marieke van Vlierden), 2004, p. 18, 285, 302, 303, 305, 311Henrick Douwerman und die niederrheinische Bildschnitzkunst an der Wende zur Neuzeit  (Barbara Rommé), 1997, p. 206, p. 505 afb. 155Bekende en minder bekende laatmiddeleeuwse houten beelden  (H.A. Tummers), 1996, p. 113-116, Twee beelden uit de Sint Matthiaskerk te EibergenGegen den Strom : Meisterwerke niederrheinischer Skulptur in Zeiten der Reformationen 1500-1550 , 1996, cat. nr. 59Uvver plat jekald 1996 , 1996, p. 17-23,; afb. p. 21Antonius : 'De kleine en de grote' , 1995Het Catharijneconvent in Utrecht : enige beelden nader bekeken  (Henri Defoer), 1994L' art en Hollande au temps de David et Philippe de Bourgogne : trésors du musée national Het Catharijneconvent à Utrecht  (Henri Defoer), 1993, cat. nr. 59, p. 128Fasciculus temporum : arte tardo-medieval do Museu Nacional Het Catharijneconvent de Utreque  (Helen Wüstefeld), 1992, cat. nr. 80, afb. 131Dr. D.P.R.A. Bouvy en zijn Catharijneconvent  (Niels H. Koers), 1989, m.n. p. 8-9Herbst des Mittelalters : Spätgotik in Köln und am Niederrhein , 1970, cat. nr. 188, afb. 78Beeldhouwkunst [1966]  (Désiré Bouvy), 1966, (Kerkelijke kunst 2), p. 57Die klevischen beeldensnijder : niederländische Holzbildnerei, 1474-1508  (Friedrich Gorissen), 1963, cat. nr. 89Beeldhouwkunst : Aartsbisschoppelijk Museum Utrecht  (Désiré Bouvy), 1962, cat. nr. 191, afb. 67Anoniem - Noord Nederlands : staande heilige: Sint Antonius Abt  (F.W.S. van Thienen), 1960, p. 26-26bHet Kwartier van Zutfen  (E.H. ter Kuile), 1958, p. 82Onze beeldhouwkunst der late middeleeuwen  (Désiré Bouvy), 1953, cat. nr. 5, afb.Kerkelijke kunstschatten  (Arnold Jansen), 1949, nr. 54, afb.Kerkelijke kunst : catalogus tentoonstelling Stad Antwerpen , 1948, cat. nr. 247De middeleeuwsche beeldhouwkunst in de Noordelijke Nederlanden  (Désiré Bouvy), 1947, (dissertatie), p. 128-129Musée van Stolk fondé à La Haye en 1902 : 300 sculptures et tableaux Xe-XVIe siècles, objets de vitrine-art textile, etc. : la vente ... de Fredrik Muller ... 8 et 9 Mai 1928  (Ant. W.M. Mensing), 1928, nr. 103, afb.Catalogue des sculptures, tableaux, tapis etc. formant la collection d'objets d'art du Musée Van Stolk, Jansstraat 50, Haarlem , 1912, afb. 38, p. 12

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!