Apostel Paulus
Jan van Scorel, ca. 1535-1545
RMCC s134
Dit werk is na de Tweede Wereldoorlog uit Duitsland gerecupereerd, is onder beheer van de Nederlandse Staat gesteld en is in afwachting van restitutie aan de rechtmatige eigenaren of hun erfgenamen.

Jan van Scorel experimenteert graag met expressieve uitdrukkingen en gebaren. Met een ernstige blik en een heftig handgebaar predikt Paulus het evangelie tegenover een onzichtbare toehoorder die zich rechts buiten het beeldvlak bevindt.
Het zwaard verwijst enerzijds naar Paulus’ marteldood onder keizer Nero. Anderzijds is het met de bijbel een verwijzing naar de brief van Paulus aan de Efeziërs, een van de boeken in het Nieuwe Testament: ‘En neem (…) het zwaard van de Geest, dat is Gods Woord’ (Efeziërs 6). Met behulp van dit zwaard van de Geest moeten gelovigen weerstand kunnen bieden aan verleidingen.

zaaltekst vaste opstelling

2022

Niet in het museum te zien

RMCC s134

schildering

Paulus

Jan van Scorel (schilder)

1535 - 1544

olieverf, paneel

overdracht (Dit werk is na de Tweede Wereldoorlog uit Duitsland gerecupereerd, is onder beheer van de Nederlandse Staat gesteld en is in afwachting van restitutie aan de rechtmatige eigenaren of hun erfgenamen.)

2010-02-01

De apostel Paulus is als borststuk driekwart naar rechts gewend weergegeven tegen een groene achtergrond. Hij is kalend voorgesteld met een halflange baard. Met zijn linker hand wijst hij omhoog. In de rechter hand houdt hij zijn zwaard en boek. Op het boek zijn de letters 'V o(e?)re' (fragment van een signatuur?) te onderscheiden.

LIJST: oud, maar niet origineel. De achterkant van het paneel is aan alle zijden, behalve rechts, voorzien van sponninkjes. Aan boven-, rechter- en onderzijde zijn houten strips aan het paneel aangebracht om het te kunnen bevestigen in een lijst.
Van het schilderij is een vermoedelijk Italiaanse kopie bekend, door toevoegingen aan de onder- en bovenzijde aangepast aan een langwerpig formaat (in 1958 in verzameling Heinz Tobolla, Aken; afb. in documentatie MCC).

Toeschrijving:
Jan van Scorel (Defoer 1989; Faries (IRR-verslag) 1991). De letters 'ore' kunnen in verband worden gebracht met een mogelijk signatuur van Van Scorel, maar kunnen ook later zijn aangebracht (Defoer 1989).

Datering:
Ca. 1540 (Defoer 1989). Laat werk (ca. 1540 of later), gebaseerd op de ondertekening en het vermoedelijke gebruik van smalt, dat Van Scorel vanaf midden 1540 gebruikte in zijn schilderijen (Faries (IRR-verslag) 1991).

Natuurwetenschappelijk onderzoek:
Het schilderij werd onderzocht met infraroodreflectografie (IRR) op 30 oktober 1991 door Molly Faries. Negatiefnummers (originele en gescande negatieven bij het RKD Den Haag): MF 897:36 t/m 899:4. De ondertekening is typerend voor de werkwijze van Jan van Scorel en vertoont overeenkomsten met die van Van Scorels triptiek 'Het vinden van het ware kruis' in de Grote Kerk te Breda. Dit schilderij wordt ca. 1540 en later gedateerd (zie Faries, IRR-verslag, 1991).
Dendrochronologie: het paneel bestaat uit één plank waarvan de jongste kernhoutjaarring dateert uit 1512 (rapport Peter Klein, 18 juni 2001).

Het culturele netwerk van Jan van Scorel : Schilder, kanunnik, ondernemer & kosmopoliet  (Gaila Jehoel), 2021, p. 404, afb. 236Het culturele netwerk van Jan van Scorel : schilder, kannunik, ondernemer en kosmopoliet  (Gaila Jehoel), 2019, p. 404, afb.2000 jaar Nederlanders en hun heiligen  (Willem Frijhoff), 2009, p. 528, afb.Strijdbaar of lijdzaam : de positie van christenen in het publieke domein  (Gijsbert van den Brink), 2006Goddelijk geschilderd : honderd meesterwerken van museum Catharijneconvent  (Henri Defoer), 2003, p. 104-105, afb.De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 19, 83-84, afb.Herkomst gezocht, deelrapportage III  (Rudi Ekkart), 2002, p. 249-250Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, afb. 33Museum Catharijneconvent : een keuze uit de mooiste werken  (Niels H. Koers), 2000, p. 46, afb.Antoon van Dyck en de prentkunst  (Carl Depauw), 1999, p. 339, afb.Jaarverslag Rijksmuseum Het Catharijneconvent 1989 , 1993Old master paintings : an illustrated summary catalogue , 1992, cat. nr. 2393, afb.Paulus en Petrus door Willem Bartsius  (Paul Dirkse), 1991Jan van Scorel: de apostel Paulus  (Henri Defoer), 1989Nieuw beeldmateriaal over Hendrick Barck, balijer van het Utrechtse Catharijneconvent  (Paul Dirkse), 1986, p. 86 afbEarly Netherlandish painting, 12: Jan van Scorel and Pieter Coecke van Aelst  (Max Jakob Friedländer), 1975, nr. 340, pl. 183Jan van Scorel  (G.J. Hoogewerff), 1955, cat. nr. 42, afb. 46De Noord-Nederlandsche schilderkunst, deel 4  (G.J. Hoogewerff), 1942, p. 167Die altniederländische Malerei, 12: Pieter Coecke van Aelst, Jan van Scorel  (Max Jakob Friedländer), 1935, nr. 340Jaarverslag Rijksmuseum Het Catharijneconvent , 1988 1989 1990, p. 34, 41Jaarverslag Museum Catharijneconvent , p. 18

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!