Rode koorkap met Verrijzenis van Christus
Antwerpen?, ca. 1520
Utrecht, Museum Catharijneconvent, BMH t622

Een koorkap is een capevormige mantel, die buiten de misviering wordt gedragen door priesters in de koorbanken of in de koorruimte. De bisschop draagt een koormantel wanneer hij aanwezig is bij de eucharistieviering, maar deze niet leidt. De koorkap wordt aan de hals gesloten met een koorkapsluiting. Aan de achterzijde heeft de koorkap een geborduurd koorkapschild, hier met een voorstellingvan de verrijzenis van Christus.

zaaltekst tentoonstelling

Het geheim van de Middeleeuwen : in gouddraad en zijde

2015

Niet in het museum te zien

BMH t622

liturgica, koorkap

Rode koorkap met verrijzenis op schild, aurifriezen met Bonifatius, Augustinus en Barbara

onbekend (Zuidelijke Nederlanden, Antwerpen(?))

ca. 1520ca. 1490ca. 1520

fluweel, zijde, gouddraad

bruikleen

1877

Koorkap van wijnrood zijdefluweel waarop met gouddraad grote gestyleerde bloemranken en bladeren geappliceerd zijn.
Op de rugzijde wordt op een koorkapschild onder drie halfronde baldakijnen met gewelven, gescheiden door torentjes en in het midden een roosvenster de Verrijzenis van Christus afgebeeld. Centraal op het schild staat Christus, verrezen uit het graf, gehuld in koormantel met agrafe. In de linkerhand houdt hij een kruisvaan, met de rechter maakt hij een zegenend gebaar. Links van de geopende tombe naderen de drie Maria's: Maria Magdalena, Maria van Betthanië en een niet nader omschreven Maria (Luc. 7:36) om Christus' lichaam te balsemen. Rechts 'Noli me tangere' ('Wil mij niet aanraken',Joh. 20:11-19) waarin Maria Magdalena geknield opziet naar Christus, die haar verschijnt als hovenier met een spade in de hand. Aan weerskanten van het graf bewakers, deels slapend; rechts schrikt een soldaat wakker. Links op de achtergrond enkele gebouwen, rechts een bergachtig Golgotha, waarop de drie kruisen nog zichtbaar zijn.

De aurifriezen aan de voorkant van de mantel zijn van eerder datum (ca. 1490). Onder eenvoudige gotische baldakijnen worden tegen een gedamasceerde achtergrond in totaal acht heiligen en bisschoppen afgebeeld, van wie er slechts drie middels een attribuut kunnen worden geïdentificeerd.
Op de linkerstrook wordt bovenaan Barbara uitgebeeld. Het loshangend haar hangt over de schouders. Ze houdt haar attribuut, de toren in de rechterhand. Onder Barbara in koormantel paus Cornelius met pausstaf in de linkerhand en tiara op het hoofd. Zijn attribuut, de hoorn, houdt hij in de rechterhand. Daaronder een bisschop of kerkvader met de staf in de rechterhand. In de linker houdt hij een opengeslagen boek. Onderaan weer een bisschop met een dicht boek in de rechterhand en een staf in de linkerhand.

Op de rechterkolom bovenaan een onbekende bisschop, gevolgd door een bisschop, die onder de koormantel een maliënkolder draagt (Ansfridus?). Aan zijn voeten een wapenschildmet afwisselend rode en gouden stroken. Daaronder de kerkvader Augustinus met zijn attribuut, een hart, in de linkerhand. Rechts houdt hij de bisschopsstaf. Onderaan een vierde bisschop of kerkvader, die met beide handen een open boek vasthoudt.

Techniek: het opmerkelijke van het weefsel is, dat de motieven niet in de stof geweven zijn. De gouddraden zijn eerst op een rode katoenen ondergrond gelegd en gehecht en later op het fluweel geappliceerd (niet opgehoogd).
In het borduurwerk op het schild is voor de mantel van Christus en overige kleding de lazuurtechniek toegepast. In de architectuur en achtergrond is gebruik gemaakt van deels opgehoogd gehecht en gelegd gouddraad. De lichaamspartijen en het graslandschap zijn met zijde in de ingrijpsteek aangebracht.
De achtergrond van de figuren aan de voorkant van de koorkap is van gelegd en in blokjesmotief gehecht gouddraad. Ook in de attributen en de architectuur is gebruik gemaakt van gouddraad, De gezichten, handen en mantels zijn van zijde in ingrijpsteek. De tegelvloertjes zijn van gelegde en met gouddraad gehechte zijde.

Staat: het zijdeborduuwerk aan de voorkant is hier en daar versleten; de gouden draden hangen deels los.

Staat: een deel van de gelegde en met zijde gehechte gouddraden van de applicaties op het weefsel zijn losgeraakt. Ook in het borduurwerk zitten enkele losse draden. De zoom van de groen zijden voering is voor een groot deel versleten. De franje onder aan de koorkap is uit later tijd (17de eeuw?).

Het borduurwerk op de voorkant van de mantel is eerder te dateren dan dat op het koorkapschild (ca. 1490), en is ook niet Zuid-Nederlands van origine. De borduursels van de aurifiezen hebben hetzelfde ontwerp als de aufifriezen ABM t2114, ABM t2115 en ABM t2116.
Het is niet duidelijk of de koorkap altijd deel heeft uitgemaakt van de paramenten van de parochie te Haarlem. Enigszins verwant in compositie is de Opstanding in het borduurwerk op een koorkapschild uit ca. 1475 in de kathedraal van Rättvik te Zweden (foto in hangmap), maar het borduurpatroon ervan is zeker niet, zoals het Haarlemse stuk, afkomstig uit de kring der Antwerpse maniëristen. Een handgeschreven aantekening in de correspondentie met Elizabeth Piltz, Universiteit van Uppsala aangaande het Zweedse koorkapschild wijst op verwantschap met een eikenhouten beeldengroepje met de Verrijzenis in het Rijksmuseum te Amsterdam (inv.nr. R.B.K. 14993, cat. mus. Beeldhouwkunst RMA 1973, nr. 47, p. 79. Aantekening van H. Defoer? - zie hangmap). Deze groep wordt ca. 1510 gedateerd en zou afkomstig zijn uit het westelijke deel van de Noordelijke Nederlanden.
Graaf meldt in de Gids van 1913, p. 31 nr. 23 over het weefsel: "Op het fluweel zijn, met liggend gouddraad, schuine bloemenbanden geborduurd, in den trant van sommige patronen der ontdekte muurschilderingen van de S. Bavo te Haarlem". Hij datert het borduurwerk tussen 1450 en 1500.

Kerkgewaden in de verdrukking, paramenten in de Republiek als dragers van identiteit 1580-1650  (Richard de Beer), 2023, p. 542, 543, afb.Fashion for God : Religious textiles from hidden churches in the Dutch Republic 1580-1800  (Pim Arts), 2023, p. 32, afb.Voor de draad ermee! ; De kunst van het borduren , 2018, p. 23Het geheim van de Middeleeuwen in gouddraad en zijde [tekstboekje]  (Paula Hertogh), 2015, cat. nr. 1.6Middeleeuwse borduurkunst uit de Nederlanden  (Micha Leeflang), 2015, cat. 82, p. 248-249, afb.Konservierungsarbeiten an einem Chormantel : Inventar Nr. BMH t622  (Sabine Heitmeyer-Löns), 2002Fasciculus temporum : arte tardo-medieval do Museu Nacional Het Catharijneconvent de Utreque  (Helen Wüstefeld), 1992, cat. nr. 49, afb. 95Kunstschätze aus dem Rijksmuseum 'Het Catharijneconvent' Utrecht : Ausstellung im Rahmen der "Begegnung mit den Niederlanden' 16 Juli bis 13. September 1987 Augustinermuseum Freiburg i. Breisgau  (Detlef Zinke), 1987, p. 22-23Naalden wekten wonderen : borduurkunst der late middeleeuwen in de Nederlanden  (H.J.A.M. van Haaren), 1960, cat. nr. 49Laat Gotisch Borduurwerk in Nederland  (Béatrice Jansen), 1948, p. 72, 124, nr. 50Gids in het Bisschoppelijk Museum voor kerkelijke oudheid, kunst en geschiedenis, vooral van Nederland en meer bijzonder van het Haarlemsche bisdom te Haarlem, St. Jansstraat No. 79 [1913]  (Jacobus Joannes Graaf), 1913, cat. nr. 23, p. 31

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!