Nederlands Nederlands
Taal wijzigen
  • EnglishEnglish
  • Zoeken
  • Resultaten
  • Details
  • Aanvragen

Laden

Bij gebruik vermelden: Museum Catharijneconvent, Utrecht, foto Ruben de Heer
  1 / 2 
 Objectgegevens
Achterzijde
Bij gebruik vermelden: Museum Catharijneconvent, Utrecht, foto Ruben de Heer
  2 / 2 
 Objectgegevens
  • Tekst
    De 10.000 martelaren
    Anoniem, 1551
    RMCC s295
    Bruikleen Dhr. M.L.A. Kunst, Leiden

    De Romeinse legeraanvoerder Achatius (+ ca.120/140) en zijn soldaten krijgen tijdens een veldslag een verschijning van een engel. Deze belooft hen de overwinning als ze zich bekeren tot het christendom. Dit doen ze tot grote woede van keizer Hadrianus. Hij laat de mannen martelen met doorntakken en vervolgens kruisigen.
    De opdrachtgever, rechts, heeft zich laten afbeelden met drie van deze martelaren. De scherpe doorntakken van de acaciaboom doorboren de lichamen van de soldaten. Het bijzondere thema komt maar zelden voor in de Nederlandse kunst.
  • soort tekst
    zaaltekst vaste opstelling
  • geschreven in
    2008
  • Huidige locatie
    Niet in het museum te zien
  • Objectnummer
    RMCC s295
  • Objectnaam
    schildering
  • Titel
    De 10.000 martelaren
  • Vervaardiger
    onbekend (Zuid-Nederland)
  • Datering
    1551
  • Materiaal
    paneel, olieverf
  • Afmetingen
    • hoogte: 47.5 cm
    • breedte: 36.0 cm
    • max. hoogte: 58.5 cm
    • max. breedte: 47.0 cm
    • max. diepte: 2.5 cm
  •  
  • Verwervingsmethode
    bruikleen
  •  
  • Beschrijving
    Op het schilderij zijn drie doorspieste en bloedende figuren in een boom met scherpe doornen, de acacia, te zien uit het verhaal van de Heilige Achatius en de 10.000 martelaren. Linksonder op de grond ligt een kroon, die waarschijnlijk verwijst naar keizer Hadrianus, en rechts is de opdrachtgever van het schilderij vereeuwigd. Links in de boom hangt een schild met daarop een merkteken, vermoedelijk het huismerk van de opdrachtgever. Zowel boven de boom als aan de rechterzijde van de compositie zijn banderollen met Middelnederlandse teksten weergegeven. In het midden bovenaan verschijnt de heilige geest, in de gedaante van een duif.
  • Opmerkingen
    Op het schilderij is het verhaal van de Heilige Achatius en de 10.000 martelaren afgebeeld. Deze legende verhaalt over de Romeinse legeraanvoerder Achatius van Ararat (+ ca. 120/140), ook wel Agathius of Akakios genoemd, en zijn 9000 soldaten. Zij vochten onder keizer Hadrianus en leken een strijd te gaan verliezen. Plotseling verscheen een engel die een overwinning in het vooruitzicht stelde, mits zij zich zouden bekeren tot het Christendom. Dit deden zij, tot grote woede van de heidense Hadrianus. Hij besloot de soldaten en hun legeraanvoerder te martelen met doorntakken en ze vervolgens te laten kruisigen op de berg Ararat. Ondanks deze martelingen besloten nog 1000 andere soldaten zich te bekeren en zodoende werden Achatius en uiteindelijk 10.000 soldaten gemarteld en gedood.

    De voorstelling is geschilderd op een houten paneel dat is samengesteld uit twee verticale planken. Bij bestudering van het schilderij valt op hoe dun de schilder zijn verf heeft aangebracht. De verticale nerfrichting van de planken is door de schildering heen te zien. De groene achtergrond was oorspronkelijk helder blauw. De kunstenaar gebruikte voor deze kleur het goedkope smalt, een pigment dat na verloop van tijd sterk verkleurt. De cirkel voor de aureool rond de duif heeft de schilder gemaakt met een spijker en een touwtje als zijnde passer. Het gaatje van de spijker en de oorspronkelijke lijn van de cirkel, die de schilder uiteindelijk kleiner heeft gemaakt, zijn nog goed zichtbaar.
    Zeer waarschijnlijk is er een opzet geweest voor de plaatsing van de figuren, aangezien niet alle takken doorlopen (de ondertekening is met het blote oog niet te zien). De linkerarm van de linkerfiguur was eerst smaller en liep achter de tak langs. De schilder besloot toch dat de doorntak door de arm van de figuur moest steken en dus schilderde hij de arm over de tak. Door het transparant worden van de verflagen is dit nu duidelijk waarneembaar. De figuren, boom en banderollen zijn uitgespaard in de oorspronkelijk blauwe achtergrondkleur, wat inhoudt dat de kunstenaar ze voor het schilderen al een plek had toebedeeld. Waar de kunstenaar heeft afgeweken van zijn eerste opzet schijnt de blauwe achtergrond door de ledematen heen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het rechterbeen van de midden- en rechterfiguur. Deze hebben een andere houding gekregen dan de schilder in eerste instantie van plan was.

    Hoewel Achatius, die voornamelijk tegen hoofdpijn werd aangeroepen, regelmatig als één van de veertien noodhelpers werd afgebeeld, komt hij zelden als een op zichzelf staande martelaar voor in de beeldende kunst. In Europa, voornamelijk in Duitsland, zijn slechts enkele handschriften, houtsneden, gebeeldhouwde altaarstukken en schilderijen (bijv. Albrecht Dürer, 10.000 martelaren, 1508, Kunsthistorisches Museum, Wenen) bekend met de legende van Achatius als onderwerp. Nederlandse voorbeelden zijn er sporadisch. Zo bevinden zich muurschilderingen met de 10.000 martelaren in de dorpskerk te Bathmen en in de Dominicaner kerk in Maastricht, waar tegenwoordig boekhandel Selexyz is gevestigd.

    Het schilderij roept veel vragen op waarvan een groot aantal onbeantwoord blijven. Toch zijn er enkele aanknopingspunten. Zo biedt de tekst op het schilderij, een zogenaamd chronogram, een verwijzing naar de ontstaansdatum. Op de banderol boven de boom zijn een aantal letters rood uitgelicht. De som van deze letters, gelezen als Romeinse cijfers, brengt ons tot het jaar 1551. Wat de andere rode letters, te weten i c p a o, betekenen is niet bekend. Het zouden de initialen (i c) van de schilder kunnen zijn, gevolgd door p a o voor pinxit anno opus (Latijn voor ‘geschilderd in het jaar’). Een dergelijke Latijnse formule werd immers vaker gebruikt. De letters i c zouden ook ‘ik’ kunnen betekenen, hoewel de combinatie van Middelnederlands en Latijn ongewoon lijkt.
    De Middelnederlandse tekst op het schilderij doet vermoeden dat het werk in de Nederlanden werd vervaardigd. De woorden ‘duust’ en ‘hu’ op de banderol werden veel in het Vlaamse dialect gebruikt, maar kwamen ook wel voor in Limburg en Brabant. De inscriptie wijst dus in de richting van de Zuidelijke Nederlanden. Het thema en de enigszins provinciale schilderstijl doen echter Oost-Nederlands aan.

    Over de vervaardiger van het schilderij is niets bekend en van de afgebeelde opdrachtgever weten we weinig. De tekst op de banderol: ‘verlicht ons door uw innig en beproefd gebed’ doet vermoeden dat het om een devotie- of memoriestuk gaat. Ook de gebedshouding van de afgebeelde opdrachtgever wijst in deze richting. In de boom hangt een schild met daarop een merkteken, vermoedelijk het huismerk van de opdrachtgever. Huismerken werden veelal door ambachtslieden gebruikt om hun eigendommen te markeren. Aangezien het niet-adellijke families verboden was om een wapen te voeren, waren huismerken een alternatief voor familiewapens. Op dit exemplaar wordt het merkteken vergezeld door een j, b en a, mogelijk de initialen van de vereeuwigde persoon. De omgekeerde 4 in het huismerk werd veel, maar niet alleen, door handelaren gebruikt. Doordat huismerken veelvuldig werden gebruikt en bovendien erg op elkaar lijken, is het vooralsnog onmogelijk om het te identificeren.

    Literatuur m.b.t. tot deze tekst:
    - Claes, J., Vincke, K., Sanctus. Meer dan 500 heiligen kennen, 2002, p.62.
    - Claes, J., Claes, A., Vincke, K., Geneesheiligen in de lage landen, 2005.
    - Klein Wassink, B., De kerk te Bathmen en haar muurschilderingen, 1934.
    - Künstle, K., Ikonographie der Heiligen, 1926, pp. 25-27.
    - Meritt, H.S., ‘The legend of St. Achatius: Bachiacca, Perino, Pontormo’. In: The
    Art Bulletin 45 (sep. 1963), pp. 258-263.
    - Réau, L., Iconographie de l’art chrétien, 1958, dl. 3, pp.13-15.
    - Westerbeek, W., ‘De dorpskerk van Bathmen’. In: Bulletin Stichting Bedehuizen
    Overijssel en Flevoland 37 (nov. 2007), pp. 2-53.
  •  
  • Literatuurverwijzingen
    Jaarverslag Museum Catharijneconvent 2008 , 2009, p. 15
    • X 
    • Titel
      Jaarverslag Museum Catharijneconvent 2008
    • Plaats van uitgave
      Utrecht
    • Uitgever
      Museum Catharijneconvent
    • Jaar van uitgave
      2009
    • Paginering
      40
    • Illustraties
      ill.
    • Materiaal
      boek
    •  
    • Trefwoorden
      jaarverslagen
    • Persoon/instelling
      Museum Catharijneconvent
    • Exemplaarnummer
      2009/413
    • Plaatscode
      tijdschriften
    2000 jaar Nederlanders en hun heiligen  (Willem Frijhoff), 2009, afb. achterkant
    • X 
    • Titel
      2000 jaar Nederlanders en hun heiligen
    • Auteursvermelding
      door Willem Frijhoff ; onder redactie van Tanja Kootte, Inge Schriemer, Casper Staal...[et al.]
    • Auteur
      Willem Frijhoff, Tanja Kootte, Inge Schriemer, Casper Staal
    • Plaats van uitgave
      Zwolle
    • Uitgever
      Waanders Uitgevers
    • Jaar van uitgave
      2009
    • Paginering
      522-551
    • Illustraties
      ill.
    • Reeks
      Geloof in Nederland
    • ISBN
      978-90-4002185-5
    • Materiaal
      boek
    •  
    • Trefwoorden
      heiligen
    • Geografisch trefwoord
      Nederland
    • Exemplaarnummer
      2008/333-17
    • Plaatscode
      316
    Achatius en de 10.000 martelaren  (Marieke Lenferink), 2008
    • X 
    • Titel
      Achatius en de 10.000 martelaren
    • Auteursvermelding
      Marieke Lenferink
    • Auteur
      Marieke Lenferink
    • Brontitel (Jrgang, Afl.)
      Catharijne : magazine van Museum Catharijneconvent Utrecht (Afl. 3)
    • Jaar van uitgave
      2008
    • Paginering
      10-11
    • Illustraties
      ill.
    • Materiaal
      artikel
    •  
    • Persoon/instelling
      Achatius
    Het fenomeen chronogram  (Bernard Grothues), 2005
    • X 
    • Titel
      Het fenomeen chronogram
    • Auteursvermelding
      Bernard Grothues
    • Auteur
      Bernard Grothues
    • Plaats van uitgave
      Hoensbroek
    • Uitgever
      Chronicatorium ILeX
    • Jaar van uitgave
      2005
    • Paginering
      20
    • Illustraties
      ill.
    • Materiaal
      boek
    •  
    • Trefwoorden
      chronogrammen
    • Exemplaarnummer
      2009/130
    • Plaatscode
      17F14
    Het raadsel van Bathmen en Maastricht : over de gruwelijke marteling van een onbekende bisschop  (Wieneke Weusten), 1994, vgl.
    • X 
    • Titel
      Het raadsel van Bathmen en Maastricht : over de gruwelijke marteling van een onbekende bisschop
    • Auteursvermelding
      Wieneke Weusten
    • Auteur
      Wieneke Weusten
    • Brontitel (Jrgang, Afl.)
      Desipientia : kunsthistorisch tijdschrift (Afl. 1)
    • Jaar van uitgave
      1994
    • Paginering
      8-12
    • Illustraties
      ill.
    • Materiaal
      artikel
    •  
    • Trefwoorden
      martelaren
    • Persoon/instelling
      Achatius
  • Opmerkingen?
    Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
    Laat het ons weten!
Laden
Pagina
1
Adlib Internet Server 5
Axiell ALM