Petrus en Paulus
Willem Bartsius, ca. 1636-1640
StCC s35 en 36

Volgens de oudste traditie gelden Petrus en Paulus als patronen van de kerk van Rome en worden zij in die hoedanigheid afgebeeld op pauselijke zegels. Binnen de Noordnederlandse schilderkunst is dit thema buitengewoon zeldzaam. Gezien de herkomst van de panelen uit een Amsterdamse franciscaner kerk mag hier een katholieke achtergrond worden verondersteld. Dat Vondels eerste drama na zijn bekering tot het het katholicisme in 1641 de titel Peter en Pauwels meekreeg is in dit verband veelzeggend. De schilder Willem Bartsius was zelf hoogstwaarschijnlijk protestant. Hij vestigde zich in 1636 vauit Alkmaar in Amsterdam waar hij, getuige vooral deze panelen, sterk onder invloed van de stijl van Rembrandt kwam.

zaaltekst vaste opstelling

2005

Niet in het museum te zien

StCC s35

schildering

Paulus

Willem Bartsius (schilder)

1635 - 1644

olieverf, paneel

schenking

1996-05-21

De apostel Paulus, als borststuk tegen een donker achtervlak weergegeven, kijkt, enigszins naar rechts gewend (in de richting van het pendant met Petrus) de beschouwer aan. Hij draagt een groene mantel over een groen onderkleed en op het hoofd een met bont gevoerde muts met omhoog geslagen uiteinden. Paulus is voorgesteld met een lange baard, waarvan hij de onderkant met zijn linkerhand vasthoudt. In de holte van zijn linkerarm klemt hij een zwaard (Paulus' attribuut) waarvan de knop (voorzien van afhangende franje) en het gevest zichtbaar zijn. Gesigneerd in de rechter bovenhoek "BARTIU. F"

Op grond van schilderwijze, formaat, compositie en lichtval kunnen beide schilderijen StCC s35 en StCC s36 met zekerheid worden beschouwd als pendanten. Volgens de oudste schriftelijke bron (Van Heel/Knipping) waren beide panelen voorzien van de signatuur van (Willem) Bartius, welke thans op de voorstelling van Paulus zichtbaar is. De sterfdatum van de in ca. 1612 te Enkhuizen geboren Bartius (meestal aangeduid als 'Bartsius') is onduidelijk. Het laatst gedateerde werk is van 1638 maar een acte uit 1639 noemt de schilder nog in leven. De schilder verhuisde in 1634 van Enkhuizen naar Alkmaar, en vervolgens in 1636 naar Amsterdam. Getuige het uitgesproken 'Rembrandtieke' karakter van beide stukken wordt de datering ervan gekoppeld aan Bartsius' Amsterdamse periode die mogelijk doorliep tot in het begin van de veertiger jaren. Het thema van de als pendanten voorgestelde Petrus en Petrus heeft een uitgesproken katholiek karakter. Beiden fungeerden als de officiële patronen van de kerk van Rome en werden als zodanig vanouds afgebeeld op het pauselijk zegel. Mogelijk gaf Vondels toneelstuk `Peter en Pauwels' uit 1641 een impuls tot het maken van dergelijke, in de Noordelijke Nederlanden zeldzame, voorstelling. De katholiek Hendrick Bloemaert schilderde in 1641 een 'Petrus en Paulus' (Museum Braunschweig); voor de protestant Willem Bartsius geldt mogelijk het zelfde. Eerder (in 1626) werd het thema behandeld door de Dordtenaar Jacob Cuyp. Cuyp stelt Petrus voor als een boetvaardige zondaar (in tranen, met gewrongen handen), een aspect dat bij Bartsius wordt terug gevonden in de in wanhoop omhoog geslagen blik.

Met contemporaine lijsten (?).

Allemaal mannen : 21 bijbelse portretten : met afbeeldingen uit de collecties van Museum Catharijneconvent  (Nico ter Linden), 2014, p. 124, afb.Willem Bartsius and the art of Dutch history painting  (Bernadette van Haute), 2008, p. 227, afb. 10De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 171-172, afb.Begijnen, pastoors en predikanten : religie en kunst in de Gouden Eeuw  (Paul Dirkse), 2001, afb. 30, kleurenafb. p. 70Jaarverslag Rijksmuseum Het Catharijneconvent 1989 , 1993, p. 54, 77Paulus en Petrus door Willem Bartsius  (Paul Dirkse), 1991, afb.Wakkere burgers : de Alkmaarse schutterij 1400-1795  (P. Knevel), 1991, vgl. p. 28, afb. 26Peter and Paul by Jacob Cuyp: rare seventeenth-century dutch pendants  (Alan Chong), 1989, p. 12-13, afb. 4Christian iconography : a study of its origins  (A. Grabar), 1968, vgl. p. 69, afb. 163, 166, 167Van schuilkerk tot zuilkerk : geschiedenis van de Mozes en Aäronkerk te Amsterdam  (D.C.H. van Heel), 1941, p. 284-285, afb. 89

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!